Ա հատուած
«Մեղայ Ամենասուրբ Երրորդութեանն՝ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ։ Մեղուցեալ եմ Աստուծոյ։ Խոստովանիմ առաջի Աստուծոյ՝ եւ Սրբուհւոյ Աստուածածնին՝ եւ առաջի քո Հայր Սուրբ՝ զամենայն մեղս զոր գործեալ եմ։ Քանզի մեղայ խորհրդով, բանիւ եւ գործով, կամաւ եւ ակամայ, գիտութեամբ եւ անգիտութեամբ՝ մեղայ Աստուծոյ»։
Խոստովանողը վկայում է Աստծու, Ս. Աստուածածնի եւ քահանայի առաջ։ Այստեղ ներկայ են Ս. Երրորդութիւնը, Յաղթական Եկեղեցին (ի դէմս Ս. Աստուածածնի, Մարտնչող կամ Զինուորեալ Եկեղեցին (ի դէմս քահանայի)։ Հետեւաբար խոստովանողը վկայում է, որ ինքը մեղք է գործել նախ Աստծու առաջ եւ յետոյ՝ Եկեղեցու։ Մեղանչելով խորհրդով, խօսքով եւ գործերով նա առանց երկիւղի եւ ամօթի խոստովանում է ամբողջ Եկեղեցու ներկայութեամբ։
Մարդը Աստծու բանական ստեղծագործութիւնն է, ուստի ինքն է ըստ իր կամքի ընտրում բարին կամ չարը։ «Լուացուեցէ՛ք եւ մաքրուեցէ՛ք, չար գործերից հեռու մնացէ՛ք, սովորէք բարի գործել», – ասում է Եսային (Ա, 16)։ Այսինքն՝ եթէ կարող ենք չարութիւնից հեռանալ եւ ետ կանգնել, բարի է, իսկ եթէ ոչ՝ զղջումն ու խոստովանութիւնն են մեզ օգնում։ Տաթեւացին մեղաւորների բանակը բաժանում է երեք մասի։
ա. Ակամայ մեղք գործողներ («որպէս մեղք մանուկ տղայոց»)։
բ. Կամաւոր եւ գիտութեամբ մեղք գործողներ, որոնց համար «զղջման ծաղիկն ոչ կորնչի»։ Այսինքն՝ մեղքից յետոյ մեղաւորի մէջ զղջում է առաջա-նում կատարածի հանդէպ եւ ձգտում՝ ազատուելու մեղքից։
գ. Կամաւոր եւ գիտութեամբ մեղք գործողներ, որոնց համար նա «անզեղջ մնայ սրտով եւ յուսահատեալ»։ Այսինքն՝ մեղանչողը չի զղջում իր արածի համար՝ իմանալով որ արդար դատաստանի հատուցումը անխուսափելի է։
«Ակամայ» գործած մեղքերը հետեւանք են մարդու տկարութեան (մարմնական, բանական կամ հոգեւոր) մինչդեռ «կամաւորը», մտածուած եւ գիտակցուած կերպով մեղքի ճանապարհով գնալն է։ «Ակամայ մեղքի դէպքում մարդը ճանապարհներն է մոլորել, իսկ կամաւորի դէպքում՝ ճանապարհն է թիւր, եւ որքան որ ընթանայ այդ ճանապարհով, այնքան կմոլորուի» (Տաթեւացի)։
Ակամայ մեղանչողը հիւանդն է, որն առողջանում է դեղերով (ապաշխարութեամբ, իսկ կամաւորը մեռածն է, որը չի ցանկանում մեղքից ազատուել եւ չի ցաւում մեղքի համար՝ գրաւուելով մեղքի հեշտութիւնից։ Կամաւոր մեղք գործողը քնել է այդ հեշտութեան մէջ եւ նման է կոյր եւ խուլ մարդու։ Եկեղեցու զանգերը, նմանուելով Երիքովի շուրջը պտտուող շեփորների ձայնին (Յեսուի օրօք) ի վիճակի են քանդելու եւ կործանելու ամէն մի պարիսպ, որպէսզի Աստուածային խօսքն ու Ս. Հոգու զօրութիւնը բացեն մեղաւորի աչքերն ու միտքը՝ նրան զղջումի ու ապաշխարութեան առաջնորդելով։ Երիքովը, ինչպէս ասում է Ս. Գիրքը (Յեսու, Զ, 1) ամուր եւ փակ քաղաք էր, ոչ ոք չէր մտնում եւ դուրս չէր գալիս այնտեղից։ Այդ քաղաքը «ոչ թէ Աստծուն էր ապաւինել, այլ իր պարիսպների զօրութեանը» (Եղիշէ) Աստ-ծու խօսքն ու Աստուածաշունչը միակն միջոցներն են՝ որ ի վիճակի են կոր- ծանել «երիքովեան» պարիսպները։ Կամաւոր եւ ակամայ մեղքերը նման են տաք ջրին եւ հնոցի հրին (Տաթեւացի)։ Ինչպէս տաք ջուրը կարող է զովանալ, նոյնպէս էլ ակամայ մեղքը կարող է փոխուել։ Իսկ ինչպէս որ հնոցի հուրը իր ջերմութիւնը չի փոխում, այնպէս էլ կամաւոր մեղքը գիտութեամբ ջերմանալով չի զովանում եւ չի փոխւում։ Զղջմամբ, խոստովանութեամբ եւ ապաշխարութեամբ միայն հնոցի ջերմութիւնը կարող է նուազել։
Ինչո՞ւ մարդը մեղքի մէջ ընկնելուց յետոյ չի ապաշխարում. չէ՞ որ տեսնելով մեղքի վնասակարութիւնը, նրա վատ ազդեցութիւնը, նա պէտք է ձգտի ազատուել դրանից։ Տաթեւացին այսպէս է նկարագրում այդ ընթացքը։
«Նախ երկչոտութիւն է ընկնում սրտի մէջ, թէ՝ մեղքը մեծ է եւ անհնար է ապաշխարել։ Մինչդեռ չպէտք է երկիւղել մեղքի ծանրութիւնից, քանի որ դա չի կարող յաղթել Աստծու գթութեանը։ Այնուհետեւ ամօթ է մտնում մտքի մէջ եւ մեղաւորը սկսում է մտածել, թէ ապաշխարութեան ծանրութիւնը չի կարող տանել»։ Մեղքի մէջ մնալու հեշտութիւնն ու սէրը համոզում է մեղաւորին, թէ՝ «դեռ ժամանակ կայ, յետոյ կապաշխարեմ»։ Այսինքն՝ մտածելով թէ երկար կապրի, մեղաւորը ընկնում է ապահովութեան սին գիրկը։ Իսկ թէ ինչ կլինի վաղը, ապագայում, մենք չգիտենք եւ յոյս դնել չիմացած բանի վրայ՝ սխալ է, քանի որ «հիմա է ընդունելու ժամանակը եւ հիմա է փրկութեան օրը» (Բ Կորնթ., 6, 2)։ Ուստի պէտք է շտապ ապաշխարել եւ չյետաձգել։ Երբ հրդեհ է բռնկւում տանը, անմիջապէս հանգցնում են եւ դուրս փախչում։ Նոյնը պիտի անել նաեւ մեղքի հրդեհի դէպքում, որը մտնելով մեր հոգու տունը, այրում է ու փչացնում։ «Երբ բանտում գտնուողը իմանում է, որ դուռը բաց է, անմիջապէս դուրս է գալիս։ Մեղքը մարդու համար բանտն է, իսկ դուռը՝ ապաշխարութիւնը» (Տաթեւացի)։
Երբ մարդ գիտակցում է մեղքի հասցրած վնասները, նա առանց երկմտելու եւ ամաչելու կկանգնի Աստծու առաջ եւ կապաշխարի։ Մարդ ընկնելով մեղքի մէջ կորցնում է Աստուածային իր պատկերը, ապականում տաճարը, սատանային տեղիք տալիս, շնորհքի լոյսից հեռանում, աւերում այն ճանապարհը, որ տանում է դէպի Աստուած, ինքն իրեն դատապարտում է մահուան ու հինգ յիմար կոյսերի ճակատագրին արժանանում, եթէ չկայ զղջում ու ապաշխարութիւն։ «Մի անզեղջ կամօք ի մեղս մեռցուք, եւ մի անապաշխար յաշխարհէ ելցուք», – ասում է Տաթեւացին։ Երբ զղջում ենք, հաշտւում ենք Աստծու հետ, երբ խոստովանում ենք՝ թողութիւն ենք գտնում, եւ երբ ապաշխարում ենք՝ ազատւում ենք մեղքի հետեւանքներից։ Ուրեմն, «դառնանք Աստծուն, եւ նա կդառնայ դէպի մեզ», մօտենանք Նրան, եւ Նա կմօտենայ մեզ։
Եկեղեցու ներկայութիւնը խոստովանութեան ժամանակ ոչ միայն պարտադիր է, այլ նաեւ օգտակար զղջացողի համար։ Արդարի աղօթքը օգուտ է նրանց միայն, որ զղջում են եւ խոստովանում։ Ամբողջ եկեղեցին՝ Զինուորեալ եւ Յաղթական, աղօթքով զօրավիգ է կանգնում ապաշխարողին։ Իսկ չզղջացողին այդ ամէնը օգուտ չէ. «թէ ոք անզեղջ ի մեղս մեռանի, ոչ է օգուտ» (Տաթեւացի)։
Առանց ամաչելու եւ առանց երկմտելու, բոլորի ներկայութեամբ խոստովանութեան եւ զղջման լաւագոյն օրինակը մեղաւոր կնոջ եւ փարիսեցի Սիմոնի պատմութիւնն է (Ղուկ., Է, 36-50)։
Փարիսեցիներից մէկը՝ Սիմոն անունով, Յիսուսին հրաւիրում է տուն՝ ճաշելու։ Քաղաքում յայտնի մի մեղաւոր կին, իմանալով այդ մասին, գալիս է փարիսեցու տուն, բերելով մի շիշ անուշահոտ իւղ։ Նա օծում է Յիսուսին, լաց լինում, արցունքներով թրջում Յիսուսի ոտքերը եւ մազերով սրբում։
Քրիստոս երեք ձեւով է այցելում մարդկանց։ Նախ երբ հրաւիրում են, ինչպէս Սիմոնը։ Նա պատրաստ է մտնելու այն տունը, ուր խնդրում եւ սպասում են իրեն։ Երկրորդ՝ երբ Ինքն է գնում, ինչպէս Զաքէոսի պատմութեան մէջ։ Երրորդ՝ շրջում եւ բախում է մեր տան դռները (Յայտն., Գ, 20)։ Յիսուս ուզում է գալ եւ բնակուել մեր սրտերում, սեղանակից լինել մեզ։
Մարդն արդարանալու տեղ չունի։ Եթէ նա քնած է, ապա Յիսուս բախում է նրա սրտի դուռը, բացում աչքերը։ Իսկ եթէ մարդն արթուն է եւ պատրաստ, Յիսուս սպասում է հրաւէրին, մարդու դարձին, զղջմանն ու ապաշխարութեանը։ Եթէ մենք մէկ քայլ անենք դէպի Աստուած, Նա հազար քայլ կանի դէպի մեզ. եթէ անառակ որդու նման մէկ քայլ անենք Հօրը մօտենալու՝ թէկուզ ծառայ լինելու յոյսով, Նա մեզ հայրական համբոյրով կընդունի ոչ որպէս ծառայ, այլ՝ որդի։ Տաթեւացին գրում է, որ մեղաւոր կինը երեք բանի համար եկաւ Սիմոնենց տուն.
ա. զղջաց, ուստի եւ Յիսուս ողորմեց նրան
բ. խոստովանեց, ուստի եւ Յիսուս թողեց նրա մեղքերը եւ
գ. ապաշխարեց, որից յետոյ Յիսուս ասաց նրան. «Գնա խաղաղութեամբ»։
Թէեւ Յիսուս Սիմոնենց տանն էր, բայց Սիմոնը ոչ ոչ մի օգուտ չստացաւ Նրա ներկայութիւնից, ընդհակառակը, նա դատեց ինչպէս Յիսուսին, այնպէս էլ կնոջը։ Յիսուս հիւրընկալեց Սինմոնենց եւ մինչեւ վերջ էլ մնաց որպէս հիւր, մինչդեռ կնոջ համար Նա հիւր չէր, այլ՝ Փրկիչ։
Ամփոփելով, Տաթեւացին գրում է, որ այս պատմութիւնից պէտք է սովորենք
-խոստովանութիւնը չձգձգել. մեղաւոր կինը լսելով Յիսուսի գալու մասին, անմիջապէս եկաւ նրա մօտ։
-չթաքցնենք մեր յանցանքները, քանի որ դրանից գարշահոտութիւն դուրս կգայ։
-խոստովանելուց յետոյ նորից մեղքին չդառնալ, այլ՝ Յիսուսին, ինչպէս այդ կինը։
-չպարծենալ ամբարշտութիւններով, այլ՝ խոնարհուել Յիսուսի առաջ, ինչպէս այդ կինը, որը չէր կարողանում վեր նայել։
Եւ որպէս հետեւանք այս ամէնի, մենք խաղաղութիւն կգտնենք, կհաշտուենք Աստծու հետ եւ կազատուենք մեղքի բեռից։
Բ հատուած
«Մեղայ հոգւովս եւ զօրութեամբ սորա, մտօքս եւ շարժմամբ սորա, մարմնովս եւ զգայութեամբ սորա։ Մեղայ զօրութեամբ հոգւոյս, խորամանկութեամբ, անզգամութեամբ, յանդգնութեամբ եւ երկչոտութեամբ, շռայլութեամբ եւ ժլատութեամբ, զեղխութեամբ եւ անիրաւութեամբ, չարահաւանութեամբ, յուսահատութեամբ, եւ թերամտութեամբ՝ մեղա՜յ Աստուծոյ»։
Մարդը մեղանչել է իր ամբողջ էութեամբ, թէ՛ հոգով (եւ նրա զօրութեամբ), թէ՛ մտքով (եւ նրա շարժմամբ) եւ թէ՛ մարմնով (եւ նրա զգայութիւններով)։
Դարասկզբին ոմանք կարծում էին, թէ գիտութեան եւ տեխնիկայի զարգացման զուգընթաց Աստուած դուրս կմղուի մարդկանց գլուխներից։ Մարդիկ, որոնք աստղերը չէին տարբերում մոլորակներից, համոզուած քարոզում էին, որ երկինքը քննելով եւ արբանեակներ արձակելով՝ կոչնչացնեն երկնքի Արարչին եւ «Լոյսի աղբիւրին»։ Բայց երբ մարդիկ սկսեցին ապրել առանց Աստծու, համոզուեցին հակառակ բանում, համոզուեցին, որ մարդն առանց Աստծու չի կարող ապրել։ Ինչքան էլ նա խորամուխ լինի Տիեզերքի ճանաչման մէջ, չի կարող ազատուել իր ներքին մեղանչական բնութիւնից։ Ի վերջոյ, գործած յանցանքների ծանրութիւնը կստիպի մարդուն դրանից ազատուելու ուղիներ եւ ճանապարհներ փնտրել։ Այդ ճանապարհներն են՝ զղջումը, խոստովանութիւնը, ապաշխարութիւնը։ Զղջման այս աղօթքում Բ հատուածից սկսւում է մեղքերի թուարկումը խումբ առ խումբ։ Առաջին խմբի մէջ մտնում են «հոգով եւ նրա զօրութեամբ» գործած մեղքերը։ Դրանք են.
1. Խորամանկութիւն, որ նշանակում է չարահնար արուեստ, նենգութիւն, խաբէութիւն, կեղծաւորութիւն։ Երբ մարդը ծածկում է իր նպատակը եւ այլ ճանապարհներ ընտրելով՝ ձգտում դրան, ապա ասում ենք, որ նա խորամանկում է։ Խորամանկութիւնը «Մեղայ»-ի մեղքերի ցանկում առաջինն է։ Այդ մեղքն առաջինն է յիշատակուած նաեւ Ս. Գրքում. եդեմական պարտէզում օձը խորամանկութեամբ խաբեց մարդուն։ Այսօր էլ մարդը յաճախ է խորամանկում, երբ չի ուզում ճիշտ խօսել, ամաչում է ճիշտ խօսելուց։ Այսինքն՝ խորամանկութեան մեղքը, սկսած Եդեմից, «հետապնդում է» մարդուն։ Ուստիեւ ոչ ոք զերծ չի մնում այդ մեղքից եւ ոչ ոք չի կարող ասել, թէ ինքն ազատուած է դրանից։ Եդեմական պարտէզի պատմութիւնը ամէն մէկիս պատմութիւնն է, յաւերժօրէն կրկնուող եւ մշտնջենապէս ներկայ։ Նոյն «խորամանկել» բառն է օգտագործուած նաեւ կայսրին տուրք տալու չտալու պատմութեան մէջ (Ղուկ., Ի, 23)։
Մարդիկ, որոնք ուզում են արդար երեւալ, խորամանկութեամբ մօտեցան Յիսուսին եւ հարցրին. «Վարդապե՛տ, պէ՞տք է արդեօք կայսրին տուրք տալ, թէ՝ ոչ»։
Մենք էլ, շատ անգամ, թաքցնելով մեր մտքերը, խորհուրդները, փարիսեցիների նման երկդիմի հարցերով ոչ միայն մեզ ենք վնասում, այլեւ ստիպում ուրիշներին մեղքի մէջ ընկնելու, մեղք գործելու։
2. Անզգամութիւն, որ նշանակում է անմտութիւն, անխոհեմութիւն, չարութիւն, անպարկեշտութիւն եւ այլն։ Անզգամութիւնը բխում է մարդու սրտից, ինչպէս ասում է Յիսուս (Մարկ., 7. 22), եւ աւելի «ներսից եկող» մեղք է, քան դրսից։ Այդ նոյն բառն է օգտագործուած նաեւ Սաղմոս 13, 1-ում, ուր «անզգամն ասաց իր սրտում, թէ՝ Աստուած չկայ»։ Այսինքն՝ «անզգամութիւնը» չի սիրում պարկեշտութիւն, օրինաւորութիւն, եւ այն ամէնը, ինչ խանգարում է անզգամին՝ իր ծրագրերը իրագործելու համար, մերժւում է։ Հետեւաբար, երբ մարդ չի ենթարկւում աստուածային օրէնքներին, ապա նա անխուսափելիօրէն ընկնում է անզգամութեան մեղքի մէջ։
3. Յանդգնութիւն, որ նշանակում է անամօթութիւն, անչափ լկտի համարձակութիւն, անհիմն համարձակութիւն։ Յանդգնութիւնը խիստ բնորոշ է անաստուածութեանը։ Պօղոսը գրում է, որ վերջին ժամանակներում մարդիկ պէտք է լինեն այդպիսին (Բ Տիմ., 3. 4)։ Յանդուգն էր Գողիաթը, որովհետեւ չէր գիտակցում, թէ ում դէմ է կանգնած եւ ում վրայ է բերանը բացում։ Նա յանդուգն էր, որովհետեւ թերագնահատում էր դիմաց կանգնածին։ Մենք էլ ենք յայտնւում այդպիսի իրավիճակում, երբ թերագնահատում ենք ուրիշին ու զմայլւում միայն մեր անձով, մեր գործերով։ Երբ մարդը սկսում է կարծել, թէ ինքն է միայն ճիշտ, ապա յանդգնութիւն է ցուցաբերում եթէ ոչ գործով, ապա՝ խօսքով։ Այսինքն՝ յանդգնութիւնը նաեւ անձնակենտրոնութեան արտայայտութիւնն է. իր արատաւոր էութեամբ նա ձգտում է բարձրացնել անձը՝ ստորադասելով բոլորին։ Յանդուգն մարդու ականջները փակ են, իսկ քիթը՝ վեր ցցած։ Նրա համար ամէն ինչի կենտրոնը իր անձն է, իր մտքերը, գաղափարները։ Մենք էլ խոստովանում ենք, որ յաճախ ենք յանդուգն գտնւում, անարգելով Աւետարանն ու Աստծու կամքը։
4. Երկչոտութիւն, որ նշանակում է վատասրտութիւն, նախանձ, վախկոտութիւն։ Իհարկէ, այստեղ ոչ թէ Աստծու երկիւղի մասին է, կամ այն բնական երկիւղի, որ յատուկ է համարեա մեզանից բոլորին, այլ՝ ճշմարտութիւնը վկայելու կամ խօսելու վախն է, քանի որ դրան միշտ հետեւում է հալածանք ու նախատինք։ Ուստի ինքնաարդարացման համար համոզում ենք ինքներս մեզ, թէ պահը յարմար չէ խօսելու կամ վկայելու համար։ Մարդը պէտք է աներկիւղ դաւանի իր Փրկչին, եւ չվախենայ ճշմարտութիւն խօսել ամէն իրավիճակում, չվախենայ արդարութեամբ քայլել՝ ինչքան էլ ծանր ու դժուար լինի. նա համոզուած պէտք է լինի, որ ճշմարտութիւնն է յաւիտենականն ու մնայունը, իսկ մնացածները անցողիկ են։ Երկչոտութիւնը հետեւանքն է թերահաւատութեան՝ տկար հաւատի։ Յիսուս այդպէս էլ ասաց աշակերտներին, երբ նաւակին խորտակուելու վտանգն էր սպառնում. «Ինչո՞ւ էք այդպէս երկչոտ, թերահաւատներ»։ Աշակերտները դեռ չգիտէին, թէ ով է գտնւում իրենց նաւակում, չգիտէին, որ Տիեզերքի Արարչի ներկայութիւնը կցրի ամէն վախ ու երկչոտութիւն։ Ուստի, երբ լաւ չենք ճանաչում Յիսուսին, վախենում ենք մահուանից, ինչպէս աշակերտները։ Հիմա էլ, թերահաւատութեամբ ապրելով, կարծում ենք, թէ Յիսուս յանդիմանեց միայն աշակերտներին, այնինչ նրա խօսքերը ուղղուած են բոլոր ժամանակներում ապրող մարդկանց. «Ինչո՞ւ էք այդպէս երկչոտ, թերահաւատներ»։
5. Շռայլութիւն, որն այստեղ նշանակում է անչափաւորութիւն, անժուժկալութիւն, անխնայ վատնում։ Շռայլութիւն ցուցաբերեց անառակ որդին, երբ օտար երկրում փչացրեց հօր ունեցուածքը։ Շռայլ էր նաեւ այն երրորդ ծառան, որ տիրոջ դրամը պահեց եւ առանց օգտագործելու վերադարձրեց, այսինքն՝ դարձեալ փչացրեց (Մատթ., 15. 14-30)։ Շռայլ էր նաեւ այն հարուստը, որ իր պահեստները մեծացրեց եւ բերքը ամբարեց (Ղուկ., 12, 16-21)։ Հարուստի արածը, թւում է թէ, վատ գործ չէր, քանի որ լաւ բերք էր ստացել եւ այն պէտք է պահուէր։ Բայց նա սխալուեց իր հաշիւներում, մտա-ծեց միայն իր մասին եւ միայն այս կեանքի համար։ Նա բաժին չհանեց ուրիշներին, կարօտեալներին, սովածներին, աղքատներին, որոնք սպասում էին բերքի առատութեանը։ Ուստի նա էլ փչացրեց բերքը։ Աւետարանական այս փոքրիկ պատմութիւնը աչքի է ընկնում նրանով, որ այդ մի քանի նախադասութիւններում չափից շատ են օգտագործուած «ես», «իմ», «ինձ» անձնական դերանունները։ Այսպէս, միայն 17-րդ համարում «ես»-ը եւ «իմ»- ը օգտագործուած է հինգ անգամ։ Այսինքն՝ պէտք է ջանանք, որ ոչ միայն մեր լեզուից վտարուեն այդ չարաբաստիկ «եսակենտրոն» դերանունները («ես ասացի», «իմ կամքը» եւ այլն, այլեւ որ գործնականում նրանք փոխարինուեն երրորդ դէմքով («Նա /Յիսուս/ ասաց», «Նրա կամքը» եւ այլն)։ Ամէն անգամ, երբ մենք մտածում ենք միայն մեր մասին եւ կարծում ենք, թէ ուրիշների մասին պէտք է ուրիշները մտածեն, ընկնում ենք այդ մեղքի մէջ՝ փչացնելով մեզ վստահուած հարստութիւնն ու գանձերը։
6. Ժլատութիւն, որ նշանակում է ագահութիւն, անյագութիւն, անբաւարարուածութիւն։ Երբ մարդ մտածում է միայն իր մասին, նա դառնում է եսակենտրոն, եւ ամէն ինչ պահում է իրեն, միայն իրեն՝ կարծելով, թէ այդպիսով կկարողանայ գանձեր կուտակել։ Այրի կնոջ պատմութեան մէջ (Մարկ., 12, 41-44) շատերն էին իրենց հարստութիւններից բաժին հանում Տաճարին, բայց Յիսուս գովեց այրի կնոջը, որը ընդամէնը երկու լումայ նետեց գանձանակը. «Նա ամենից շատը գցեց, քանի որ իր ամբողջ ունեցածը տուեց, մինչդեռ միւսները իրենց աւելացածն էին տալիս»։ Հետեւաբար, այստեղ կարեւորը ոչ թէ տուածի չափն է, այլ այն, թէ տալուց յետոյ քեզ մօտ ինչքան է մնում։ Այրի կինը իրեն ոչինչ չպահեց, ուստի եւ ամենից շատը տուեց։ Ժլատութիւնը ներկայ է մեր մէջ ամենուրեք, ամէն բանում։ Այն չի կարելի թաքցնել, անպայման ինչ-որ բանում կերեւայ։ Այրի կնոջ պատմութիւնից սովորում ենք, որ այն, ինչ տալիս ենք, նա է մերը, նա է մնում, իսկ ինչ պահում ենք, դա կորցնում ենք, մերը չէ, քանի որ «երանելի է մանաւանդ տալն, քան առնուլն» (Գործք, 20, 35)։
7. Զեխութիւն, որ նշանակում է շուայտութիւն, անառակութիւն, ցոփ կեանքով ապրել, մարմնական հաճոյքներին բաւարարում տալ եւ այլն։ Պետրոս առաքեալը գրում է, որ պէտք է ոչ թէ մարդկանց ցանկութիւնների պէս ապրել (զեխութիւն, այլ Աստծու Կամքի համեմատ ապրել այս կեանքը (Ա Պետ., Դ, 4)։ Ուրեմն, այն ամէնը, ինչ դուրս է Աստծու կամքի շրջանակներից, տանում է զեխութեան։
8. Անիրաւութիւն, որ նշանակում է անօրէնութիւն, անարդարութիւն։ Այսինքն, մեղաւորը, խախտելով Աստուածային օրէնքները, Ս. Գրքի խօսքերն ու պատգամները, մոռանում է Յիսուսին եւ ինքնըստինքնեան գլորւում անիրաւութեան գիրկը։ Երեմիա մարգարէն գրում է, որ «Տէրն է մեր արդարութիւնը» (ԼԳ, 16), այսինքն՝ Յիսուսն է մեր արդարութիւնն ու իրաւունքը։ Երբ Նա քնում է մեր մէջ ինչպէս նաւակում, կամ երբ մենք մոռանում ենք Նրան, անխուսափելիօրէն ընկնում ենք անարդարութեան եւ անիրաւութեան ճիրանների մէջ։ Վստահ լինենք, որ Քրիստոսի լոյսով լուսաւորուած մարդուն դժուար կլինի խաբել կամ անիրաւութեան առաջնորդել։
9. Չարահաւանութիւն, որ նշանակում է չար գործերին հաւանութիւն տալ։ Չարին հաւանութիւն տալ կամ այդ չարութիւնը անել, նոյնն է։ Չարահաւանը նոյն պատիժն է կրում, ինչ որ չարութիւն անողը։
10. Յուսահատութիւն, որ նշանակում է անյուսութիւն, լքում, վհատութիւն։ Յուսահատութիւնը անհաւատութեան հետեւանքն է։ Մարդն իր կեանքում շատ է ընկնում ու կանգնում, բազում անգամներ փորձութիւնների ենթարկւում, շատ բան կորցնում կամ գտնում, բայց մի բանում նա վստահ է, որ աստուածային յոյսը միշտ իր հետ է։ Ոչ ոք չի կարող մարդու միջից հանել կամ վերացնել այդ երկնային պարգեւը, եթէ ինքներս այդ չանենք։ Ուրեմն, երբ տկարանում է մեր հաւատը, մենք սկսում ենք յուսահատուել, թերանալ, կորցնել վստահութիւնը։
11. Թերամտութիւն, որ նշանակում է թերահաւատութիւն, պակասամտութիւն։ Թերահաւատութինը, բնորոշ լինելով մարդուն՝ միշտ «ուղեկցում» է մեզ։ Թերահաւատութինից զերծ չէին առաքեալները, երբ շրջում էին Յիսուսի հետ։ Մենք խոստովանում ենք մեր թերահաւատութիւնը, հաւատի տկարութիւնը, որպէսզի Յիսուս զօրացնի եւ օգնի մեր անհաւատութեանն ու թերահաւատութեանը (Մարկ., 9, 23)։
Գ հատուած
«Մեղայ չար խորհրդով մտացս. նենգութեամբ, ատելութեամբ, խեթիւ, մախանօք, յաչաղանօք. թուլութեամբ, պոռնկական խորհրդով, արուական, իգական, անասնական, գրաստական, գազանական, ի գիշերի եւ ի տուընջեան երազական գիջութեամբ, եւ անրջական գարշ աղտեղութեամբ՝ մեղայ Աստուծոյ»։
Այս հատուածում թուարկւում են «մտքով եւ նրա շարժմամբ» գործած մեղքերը։ Մեղք գործելուց հրաժարուելը դեռեւս վերջնական յաղթանակ չէ մեղքի հանդէպ։ Մինչ այդ մեղքն անցնում է իր «ապականիչ» ճանապարհը մեր սրտով, մտքով, խորհուրդներով, զգայարաններով։ Երբ նա արմատաւորւում է այդտեղ, սկսում է ծիլ տալ՝ ի յայտ գալ մեր գործերում։ Այդպիսով մեղաւոր մարդը հաւանութիւն է տալիս չարին եւ բարեկամանում նրա հետ։ Ուստի, պիտի աշխատել մաքուր պահել սիրտը, միտքը, խորհուրդները, քանի որ սրտով մաքուրներն են տեսնելու Աստծուն (Մատթ., 5, 8)։ Մեր միտքը մարմնի եւ հոգու վրայ դատաւոր է, ինչպէս աւետարանական առակում (Ղուկ., 18, 1-8)։ «Եւ ինչքան որ դատողը անկաշառ է, ճշմարիտ եւ ուղիղ է դատում։ Իսկ երբ նա թիւր է, դատն էլ է թիւր։ Ուստի միտքը սուրբ եւ մաքուր պէտք է պահել, որ անաչառ դատաւորութիւն անի» (Տաթեւացի)։ Հետեւաբար, խոստովանութեան այս հատուածում մեղաւորը զղջում եւ ձգտում է իր միտքը, խորհուրդները անմատչելի դարձնել զանազան «ապականող» մեղքերի համար, որոնցից առանձնացւում են հետեւեալ մեղքերը.
1. Նենգութիւն, որ նշանակում է չարարուեստ խաբէութիւն, դաւ, գաղտնի չար դիտաւորութիւն մէկի դէմ։ Առաջին հայեացքից թւում է, թէ այս կարգի յանցանքների մէջ վտանգաւոր ոչինչ չկայ, քանի որ երեւում է միայն դրանց «գեղեցիկ» քօղը, հանդերձը։ Ուսուցչին խոնարհութեան համբոյրով ողջունելը գովելի արարք է, բայց Յուդայի համար դա միայն քօղ էր՝ Յիսուսին մատնելը ծածկելու համար։ Դաւիթ թագաւորը երբեք էլ մտահոգուած չէր պատերազմի դաշտում ուժերի վերաբաշխման հարցերով, երբ հրաման տուեց Ուրիային ամենաթէժ տեղն ուղարկել։ Այդ քօղի տակ Ուրիային սպանելու հրամանն էր թաքնուած։ Փարիսեցիները ամենեւին էլ նոր բան սովորելու ձգտում չունէին, երբ երկդիմի հարցերով մօտենում էին Յիսուսին։ Ընդհակառակը, այդ քօղի տակ թաքնուած էր Յիսուսին ամբաստանելու համար նիւթեր հաւաքելու ձգտումը։ Ս. Գրքում առաջին նենգութեանը հանդիպում ենք եդեմական պարտէզում. բանսարկուն, թաքցնելով իր յետագայ հեռահար ծրագրերը, մօտեցաւ Եւային եւ մի «ճանաչողական» անվնաս հարց տուեց։ Երբ որեւէ մէկը ընկնում է մեղքի մէջ, մոլորուելով երիքովեան ճանապարհներում (Ղուկ., 10, 30-37), նա անպայման ընկնում է աւազակների ձեռքը։ «Բարեպաշտ» շատ մարդիկ մոլորուածին կանգնեցնելու եւ օգնելու փոխարէն (բարի սամարացու նմանաւելի են վիրաւորում նրան ու այդպէս թողնում (երիքովեան աւազակների նման Երբ մեր կարողութեան չափով չենք օգնում մարդկանց եւ բարին իմանալով՝ չէզոք մնում, ապա նենգութիւն ենք ցուցաբերում, քանի որ նրանց համար ճանապարհ ենք հարթում դէպի Երիքով (մեղքի ճանապարհները)։ Իսկ թէ ինչ է սպասւում մոլորուած մարդուն Երիքովում, շատ լաւ գիտենք։ Նենգութիւնը այնպիսի մեղքերից է, որ հնարաւոր չէ թաքցնել, վաղ թէ ուշ այն ի յայտ կգայ՝ յայտնի դարձնելով իր ծածուկ խորհուրդները։ Ինչքան էլ աբիսողոմները շրջապատուեն աքիտոֆէլներով եւ առաջնորդուեն նրանց ծածուկ խորհուրդներով, միշտ էլ կգտնուեն քուսիներ, որոնք կբացայայտեն աքիտոֆելեան չար խորհուրդները (Բ Թագ., 15-17 գլուխներ)։
2. Ատելութիւն, որ նշանակում է ոխակալութիւն, թշնամութիւն, հակառակութիւն։ Ատելութիւնը միշտ եւ ամենուրեք սիրոյ հակառակն է նշանակում։ Այդպէս է օգտագործուած այդ բառը Նոր Կտակարանում՝ միշտ ցոյց տալով սիրոյ հակառակ գործողութիւն (Մատթ., 5, 43, 6, 24, 10, 22, Ղուկ., 14, 26 եւ այլն)։ Ի տարբերութիւն սիրոյ, որը բխում է Լոյսի աղբիւրից, ատելութիւնը բխում է խաւարից եւ ձգտում խաւար սփռել լոյսի մէջ։ Երբ մեր խորհուրդներում, արարքներում չի թագաւորում սէրը, անշուշտ ատելութիւնն է գլուխ բարձրացնում։ Հին մարդուն կամ ադամական բնութեամբ մարդուն բնորոշ է ատելութիւնը, իսկ նոր մարդուն կամ Քրիստոսով վերածնուած մարդուն՝ սէրը։ Մարդու կեանքն էլ այդ երկու սկզբունքների միջեւ ընթացող պայքարն է (Հռոմ., 7, 15)։ Ամէն անգամ, երբ խոստովանութեան ժամանակ յիշում ենք ատելութիւնը, վկայում եւ զղջում ենք այն բոլոր արարքների համար, որոնք գործուել են առանց սիրոյ, այսինքն՝ ատելութեամբ։
3. Խեթութիւն, որ նշանակում է ծուռ նայուածք, չարամտութիւն, շիլ, թիւր աչքերով հայեացք։ Աւետարանը սովորեցնում է, որ «մարմնի ճրագը աչքն է» (Մատթ., 6, 22), եւ մեր աչքից է կախուած մարմնի լուսաւորուածութիւնը։ Ինչքան մաքուր լինեն մեր աչքերը, խեթ ու ծուռ չլինեն, այնքան պարզ ու լուսաւոր կլինենք եւ մենք։ Յանցաւոր մարդու աչքերը պարզ լինել չեն կարող, քանի որ թզենու տերեւներով մարդ չի կարող ծածկել իր մեղաւորութիւնը։ Միայն խոստովանութեամբ, զղջմամբ ու ապաշխարութեամբ կարող ենք մաքրել մեր աչքերի խաւարը եւ լուսաւոր դարձնել ամբողջ մարմինը։
4. Մախանք, որ նշանակում է չար նախանձ, չարակնութիւն։ «Բոլոր ախտերի սկիզբը նախանձն է եւ չարակնութիւնը, քանի որ դա էր պատճառը սատանայի անկման եւ դրախտից Ադամի արտաքսուելու» (Մանդակունի), որի հետեւանքով էլ փուշն ու տատասկը, մահն ու մեղքը տիրեցին Ադամի սերունդների վրայ։ Այսօր էլ մախանքը իշխում եւ գերիշխում է մեր կենցաղում։ Երբ տեսնում ենք որեւէ մէկի յաջողութիւնը եւ այրւում նախանձից, սա մախանքն է:
5. Յաչաղանք, որ նշանակում է նախանձից չարանալ, ակնահարութիւն, չար նայուածք, կախարդութիւն, հմայութիւն։ Յաչաղանքով համակուած մարդը չի ուզում տեսնել բարին եւ լաւը ուրիշների մէջ, նրա համար արեւի լոյսը խաւար է, իսկ ջերմութիւնը՝ սառնութիւն։ Այդպիսի մարդու ոչ միայն աչքն է խեթ, այլ նաեւ սիրտը, միտքը, որի հետեւանքով չար ու թունոտ է դառնում նրա նայուածքը։ Դրան հակառակ, քրիստոնեան պէտք է կարեկցանք ցուցաբերի ուրիշին, նրա աչքերով նայի աշխարհին, որպէսզի հասկանայ եւ կարողանայ օգտակար լինել ուրիշներին (Ա Կորնթ., 9, 19-21)։
6. Թուլութիւն, որ նշանակում է մեղկութիւն, թուլամորթութիւն։ Մեր թուլութիւնը ի յայտ է գալիս այն ժամանակ, երբ ենթարկւում ենք փորձութեան։ Փորձութեան ժամանակ է երեւում մեր հաւատարմութիւնը քրիստոնէական սկզբունքներին։ Մեր կեանքը փորձութիւնների մի շղթայ է, եւ այդ ճանապարհին ենք սովորում վստահել Յիսուսին, Նրա խօսքին։ Ամէն անգամ «Հայր մերի» մէջ մենք խնդրում ենք, որ Աստուած մեզ փորձութեան չտանի, իսկ փորձութեան մէջ ընկնելիս՝ խնդրում ենք, որ ազատի, դուրս հանի։
Թուլութեան դրսեւորում է «աշխարհի կերպարանքն» ընդունելը (Հռոմ., 12, 2), մարմնական ցանկութիւններին գերի դառնալը եւ այլն։ Թուլութեան մէկ այլ արտայայտութիւնն էլ այն է, որ Աւետարանին հնազանդուելու փոխարէն, Աւետարանի խօսքն ենք «շահարկում», յարմարեցնելով մեզ՝ մեր վարքին ու գործերին «ճշմարտութեան երանգ» տալով։ Դրան հակառակ, աշխարհին, մեղքին յաղթելու համար պէտք է ոչ թէ նրա կերպարանքն ընդունել, այլ Յիսուսի կերպարանքը՝ այն էլ խաչը ելած (Ա Կորնթ., 2, 2)։
7. Պոռնկական խորհուրդներ («արուական, իգական, անասնական, գրաստական, գազանական, ի գիշերի եւ ի տուընջեան երազական գիջութեամբ»), որոնք ցանկասիրութեան, վաւաշոտութեան, կրքամոլութեան եւ սեռական սանձարձակութեան արտայայտութիւններն են։ Այլ կերպ ասած, այս կարգի յանցանքները աստուածադիր օրէնքների խախտումներն են՝ բնականը անբնականով փոխարինելով (Հռոմ., 1, 26-27)։ Պոռնկական խորհուրդները ամենաահաւոր մեղքերն են համարուել բոլոր ժամանակներում, քանի որ ոչ միայն այդ արարքներն են ինքնին ստոր, այլեւ ձգտում են շրջապատը ստորացնել, ուրիշներին էլ պղծել։ «Սոդոմական» կոչուող այս մեղքերը անխուսափելիօրէն արժանանում են Սոդոմի ու Գոմորի ճակատագրին, ուստի «թէպէտ չարաչար գլորեցար, վաղվաղեայ աղաչեա զՔրիստոս՝ որ կանգնեցնէ զգլորեալս» (Մանդակունի)։ Այս կարգին է դասւում նաեւ «հոգեւոր» պոռնկութիւնը, երբ մարդ (հարսը), թողնելով իր օրինաւոր Արարչին (փեսային՝ Յիսուսին), գնում է օտարների ետեւից (արեւելեան եւ արեւմտեան զանազան կրօնները)։
Մանդակունին այս սարսափելի ախտի մասին գրում է. «Թէպէտ եւ յանդունդս խաւարայինս եւ ի խորինս իջուցին զքեզ ահեղ անօրէնութիւնք քո, այլ հայցումն եւ հառաչումն կամաւոր ապաշխարութեանդ քո հանէ ի խորին խաւարէն, բարձրացուցանէ ի կամարն երկնաւոր՝ ուր արդարոցն են բարութիւնք»։
8. Անրջական գարշ աղտեղութիւն, որ նշանակում է ցնորական, երազական խորշելի, զզուելի ամօթալի պղծութիւններ։ Այս դասի մեղքերը մարդու մտքով եւ խորհուրդներով անցնող ցնորական պատկերներն են։ Զղջման այս հատուածում մենք խնդրում ենք, որ Աստուածների եւ մաքրի մեր երեւակայութիւնը, զերծ պահի անբնական ցնորքներից եւ սրբի դրա հետեւանքներից։
Դ հատուած
«Մեղայ ցանկութեամբ մարմնոյս, հեշտութեամբ, պղերգութեամբ, յօրանջմամբ քնոյ, շարժութեամբ մարմնոյս, եւ զազրագործութեամբ ի պէս-պէս ախտս, հեշտալրութեամբ լսելեացս, արատութեամբ աչացս, ցանկութեամբ սրտիս, իգութեամբ ըռնգացս, պագշոտութեամբ բերանոյս. անժուժկալութեամբ, շուայտութեամբ եւ արբեցութեամբ՝ մեղայ Աստուծոյ»։
Այս հատուածում թուարկւում են «մարմնի ցանկութեամբ» գործած մեղքերը։ Այս յանցանքները բացայայտօրէն գործուած մեղքերն են, որոնք ի յայտ են գալիս մեր գործերում։ Այս մեղքերը բացայայտ ձեւով են ապականում մարդու վարքը, կեանքը։ Դրանք են.
1. Հեշտութիւն, որ նշանակում է փափկասիրութիւն, աշխարհի ցանկասիրութիւն, զգայական կամ մարմնական հաճոյք եւ այլն։ Սերմնացանի առակում, փշերի մէջ ընկած սերմերի համար Յիսուս ասում է. «Փշերի մէջ ընկածները նրանք են, որ լսում են, բայց հոգսերով ու հարստութիւնով եւ այս կեանքի ցանկութիւններով զբաղուած լինելով՝ խեղդւում են եւ անպտուղ են լինում» (Ղուկ., 8, 14)։ Հեշտութիւնն այստեղ կեանքի ցանկութիւններն են, որոնք խեղդում եւ անպտուղ են դարձնում ամէն ցանած սերմ։ Նրանք, փշերի նման մեծանալով, ոչնչացնում են բարի սերմը։ Ուստի մարդ չի կարող «լողալ» աշխարհի հեշտութեան մէջ եւ օգուտ բերել Աստծուն, Եկեղեցուն, մարդկանց։ Ընդհակառակը, եղածն էլ կարող են անպտուղ դարձնել ու փչացնել։ Հետեւաբար, չենք կարող քայլել միաժամանակ թէ՛ Աւետարանի ճանապարհով եւ թէ՛ հեշտութեան ու փափկասիրութեան ճանապարհով։
Այս մեղքն էլ է ծնունդ առել եդեմական պարտէզում. մարմնի ցանկութիւնը (հեշտութիւնը) ստիպեց Եւային ընտրել մեղքի ճանապարհը («ծառը լաւ էր կերակուրի համար եւ հաճելի աչքին… նա վերցրեց պտուղը եւ կերաւ»)։ Այսպիսով, մարդը մինչեւ իր մահը երկու զօրութիւնների միջեւ է կանգնած լինում՝ Աստծու շնորհի եւ այս աշխարհի, ուր իշխում են մարմնի ցանկութիւններն ու հեշտութիւնը։ «Քո շնորհը մի հանիր ինձնից եւ ունայն ու սուտ բաները հեռացրու ինձնից» (Առակ., 30, 7)։ Առաջինն այստեղ Աստծու շնորհն է, որ մեզ օգնական է ու պահապան, իսկ երկրորդը՝ խաբող ու որոգայթներում մոլորեցնող։ Երկրորդ ճանապարհը ընդարձակ է ու կորստի է տանում, եւ շատերն են մտնում ու ընթանում այդտեղով, մինչդեռ առաջինը՝ կեանքի ճանապարհն է, նեղ է ու քչերն են գտնում այն (Մատթ., 7, 13-14)։ Հեշտութիւնն էլ այդ լայն ու ընդարձակ ճանապարհի արահետներից է (ուր «մտնում են», իսկ կեանքի ճանապարհը, նեղ, անձուկ ճանապարհը պիտի «գտնել», որն էլ Աստծու շնորհն է։ «Գտնելու» համար պէտք է ջանք գործադրել, պէտք է զղջալ, խոստովանել ու ապաշխարել, որ Աստծու շնորհն էլ մեզ հանի լայն, ունայն ու սին ճանապարհից, որի մէջ էինք մենք բոլորս, երբ «անմիտ էինք, անհնազանդ, մոլորեալ ու հեշտասէր» (Տիտ., 3, 3)։
2. Պղերգութիւն, որ նշանակում է ծուլութիւն, անհոգութիւն, անփթութիւն, դանդաղկոտութիւն։ Պղերգութեան հակառակն է ժրաջանութիւնը։ Այս կեանքը պատերազմ է բարու եւ չարի միջեւ, իսկ մենք՝ զինուորներ, ուստի շատ բան է կախուած մեր արագաշարժութիւնից։ Այսինքն, քրիստոնեաները պէտք է լինեն «արագահաս»՝ ամէն տեղ վազող եւ ամէն տեղ հասնող։ «Զի քրիստոնեայք նոքա են, որք զհրամանն Քրիստոսի պահեն եւ առնեն հանապազ» (Մանդակունի)։ Հետեւաբար, երբ սովորում ենք Աւետարանի պատգամները, իմանում Քրիստոսի կամքը եւ դրանք «հանապազ» չենք գործածում, ընկնում ենք պղերգութեան մեղքի մէջ։
Երբ մեր գործը եւ խօսքը չեն համապատասխանում իրար, մենք դառնում ենք անհոգ, դժուարաշարժ, քանի որ չենք ուզում անել այն, ինչ ասում ենք, այսինքն՝ ծոյլ ենք եւ դանդաղկոտ։ Դժուար բան չէ մեծ-մեծ բաներ խոստանալ եւ կատարելու պահին՝ հրաժարուել, ինչպէս երկու որդիների յայտնի առակում (Մատթ., 21, 28-30)։ Նրանցից մէկն ասաց, որ պատրաստ է կատարել հօր կամքը, բայց չկատարեց (ծոյլ էր, չէր ուզում աշխատել դաշտում), իսկ միւսը, թէեւ հրաժարուեց խօսքով, բայց զղջալուց յետոյ գնաց եւ կատարեց հօր կամքը։ Երբ մարդ անհոգութիւն է ցուցաբերում Աստծու խօսքի, Նրա պատուիրանների եւ Կամքի հանդէպ, վաղ թէ ուշ ընկնում է պղերգութեան մեղքի մէջ։
3. Յօրանջմամբ քնոյ, որ նշանակում է բոլոր այն գործերը, որոնք տանում են մեզ անհոգութեան, անշարժութեան, անգործունէութեան, այսինքն՝ քնացնում են։ Եկեղեցին իր ամենօրեայ պաշտամունքներով զգուշացնում եւ արթնացնում է մեղքի մէջ քնածներին՝ ցոյց տալով դրա վտանգն ու հետեւանքները։ Այս աշխարհն ունի երկու առաջնորդ, որոնցից մէկը տանում է արթնութեան եւ զգօնութեան, իսկ միւսը՝ յօրանջման եւ անշարժութեան։ Մեղքի մէջ յարատեւող մարդը, ընտելանալով մեղքին, այլեւս ցաւ չի զգում յանցանք գործելիս, այսինքն՝ ընկնում է քնի մէջ։ Եւ որպէսզի արթնանանք, «կանգնենք մեռելներից» (Եփես., 5, 14) պէտք է ամէն օր ու ամէն ժամ Ս. Գրքի, եկեղեցու ամենօրեայ պատգամները մեր աչքի առաջ լինեն։ Իսկ երբ մենք ինքներս, չուզենալով ենթարկուել դրան, դիտաւորեալ «քնած ենք ձեւանում», ապա նոյնն է, որ հաւանութիւն ենք տալիս մեղքին։
Հին Կտակարանի պատմութիւններում միշտ էլ գտնուել են մարդիկ, որոնք զգուշացրել եւ արթնացրել են մեղքի մէջ քնածներին։ Նաթան մարգարէն յանդիմանեց Դաւթին Բերսաբէի պատմութեան համար, արթնացրեց նրան, բացեց աչքերը, որն էլ, տեսնելով իր արածի յանցաւորութիւնը, զղջաց ու ապաշխարեց։ Յովնանին էլ մի անծանօթ նաւապետ արթնացրեց երբ նա փորձութեան պահին անուշ քնել էր նաւախորշում։ Նոր Կտակարանն էլ սկսւում է մեղքի քնից արթնանալու կոչով եւ ապաշխարութեան հրաւէրով։ Մինչեւ իսկ Գեթսեմանում, փորձութեան պահին, Յիսուս անձամբ Ինքն է արթնացնում քնած աշակերտներին։ Գործքում էլ քնած Պետրոսին հրեշտակն է արթնացնում, ասելով. «Ելի՛ր, գօտիդ կապիր, հողաթափերդ հագիր, հանդերձդ հագիր եւ արի իմ ետեւից» (Գործք, 12, 7-8)։ Հետեւաբար աշխարհը, մեղքը մարդուն միշտ քնացնում է, մինչդեռ Ս. Գիրքը արթնացնում, որպէսզի մենք չնմանուենք աւետարանական հինգ յիմար կոյսերին։
4. Շարժութեամբ մարմնոյս, որ նշանակում է մարմնի կամ մարմնի որեւէ մասի (գլուխ, ձեռքեր, ոտքեր եւ այլն) անպատշաճ շարժուձեւերը, անկանոն ու անբնական շարժումները։ Պատերազմի դաշտում զինուորի ամէն մի աւելորդ, անզգոյշ շարժում վտանգաւոր է իր իսկ համար։ Այդպէս էլ այս կեանքում քրիստոնեայի ամէն մի անպատշաճ քայլ, շարժում մեծ վնաս կարող է հասցնել։
5. Զազրագործութեամբ ի պէսպէս ախտս, որ նշանակում է զզուելի գործեր կատարել։ «Ի պէսպէս ախտ» են ցանկասիրութիւնը, սրտի ուզածը կատարելը, զանազան մոլութիւնների ետեւից գնալը եւ այլն։ Մեր օրերին այս մեղքի ընտանիքի անդամների ցանկը կարելի է շատ ու շատ նոր անուններով աւելացնել։
6. Հեշտասիրութեամբ լսելեացս, որ նշանակում է հեշտութեամբ լսել, ախորժելով ականջ դնել։ Մարդն աւելի հեշտութեամբ լսում է «վարձկան հովիւին», քան՝ «Բարի հովիւին»։ Նախօրօք իմանալով, որ «վարձկանը» օտար է եւ վտանգի պահին կարող է լքել մեզ ու հեռանալ, մենք դարձեալ ու դարձեալ մերժում ենք «բարի ու քաջ» հովիւին ու պահանջում «վարձկանին»։ Այս հատուածում զղջացողը խոստանում է այլեւս հեշտալուր չլինել «վարձկանին», այլ՝ «Բարի հովիւին»՝ Յիսուսին։
7. Արատութեամբ աչացս, որ նշանակում է տեսողութեան տկարութեան հետեւանքով գործած մեղքերը, կարճատեսութեամբ, անհեռատեսութեամբ գործած մեղքերը։ Մարդու կատարած ամէն մի քայլ պէտք է իր նպատակն ունենայ։ Բոլոր այն գործերը, որոնք անիմաստ ու աննպատակ են, «աչքերի արատութեան» հետեւանք են։ Ամէն պահ, ամէն ժամ, որ անց ենք կացնում աննպատակ, այսինքն՝ խելացիութեամբ չենք գործում, «աչքերի արատութինն» է։ Անիրաւ տնտեսին տէրը գովեց ոչ թէ «յանցանքի» համար, այլ՝ խելացիութեամբ վարուելու համար։ Տնտեսի աչքերը «արատ» չունէին, նա կարողացաւ տեսնել ապագան եւ ըստ այդմ վարուեց։
8. Ցանկութեամբ սրտիս, որ նշանակում է ուզած բաները կատարել, սրտով անցած խորհուրդները իրականացնել։ Մարդու սրտի խորհուրդները ի սկզբանէ չար են եւ սրտից են բխում բոլոր չար խորհուրդները։ Ուստի զղջման այս հատուածում ապաշխարողը դարձեալ ու դարձեալ աղերսում է Աստծուն, որ Նա իր մէջ «սուրբ սիրտ հաստատի» (Սաղմ., 50, 12)։
9. Իգութեամբ ռնգացս հոտոտելիքների իգութիւնը, որ նշանակում է այս կամ այն բանի նկատմամբ «իգութիւն» ցուցաբերել, այսինքն՝ փափկութիւն, քնքշութիւն։ Եդեմում Եւան այդպիսի «փափուկ» դիրք գրաւեց մեղքի հանդէպ, որի հետեւանքները մենք լաւ գիտենք։ Ուստի նա՝ Եւան, պէտք է մեզ համար օրինակ լինի, մեղքի հանդէպ նման «փափուկ» դիրք չգրաւելու եւ մեղքին հեշտութեամբ անձնատուր չլինելու համար։
10. Պագշոտութեամբ բերանոյս, որ նշանակում է խենէշ բերան, լկտի, վաւաշոտ, ցանկասէր բերան ունենալ, այսինքն՝ լկտի խօսել, սուտ խօսել, մեծախօսութիւն եւ այլն։ Մեր ամէն խօսքի համար մենք պէտք է պատասխան տանք (Մատթ., 5, 22-23), թէ լաւ, բարի խօսքերի եւ թէ վատ ու չար, պագշոտ խօսքերի համար։
Գիտենք, որ «ոչ տկարեսցի առ Աստուծոյ ամենայն բան» կամ «Աստծու մօտ ոչ մի խօսք անզօր չէ», այսինքն՝ զօրութիւն ունի (Ղուկ., 2, 37)։ Ժամանակակից հրատարակութիւններում այդ համարը յաճախ թարգմանում են այսպէս. «Աստծու մօտ անկարելի բան չկայ», որն ամբողջովին չի արտայայտում բնագրի իմաստը։ Աստուած իր խօսքի ետեւն է կանգնած, եւ սրանում է նրա խօսքի զօրութիւնը։ Մեր խօսքերի ետեւում էլ մենք ենք կանգնած, եւ ինչքան որ մենք ենք «զօրաւոր», այնքան էլ «զօրաւոր» են մեր խօսքերը։ Այսինքն, պէտք է լաւ իմանանք, որ մեր ամէն մի խօսքի, նոյնիսկ դատարկ խօսքի համար մենք պատասխան պիտի տանք, հաշիւ պիտի տանք։
11. Անժուժկալութիւն, որ նշանակում է անչափաւորութիւն ամէն բանում, ներդաշնակութեան խախտում։ 0րինակ, երբ մարդ չի կարողանում չխօսել եւ ամէն բանի մէջ է մտնում, անժուժկալութեան դրսեւորումներից է։ Յաճախ չխօսելով աւելի շատ բան կարելի է ասել, քան՝ խօսելով։
12. Շուայտութիւն, նշանակում է շռայլութիւն, անյագութիւն, ցոփութիւն, յղփանալ եւ այլն։ Այս մեղքը շատ է տարածուած այսօր, քանի որ շատերն են իրենց յղփացած պահում։ Լցնելով իրենց սիրտը կերուխումով ու գինովութիւններով՝ ծանրանում եւ դառնում են անպիտան՝ բարի գործերի համար (Ղուկ., 21, 24)։
Ի տարբերութիւն «հոգով աղքատների» (Մատթ., 5, 3), շուայտութեամբ ապրողները «հոգով հարուստներն» են։ Նրանց պէտք չէ ոչ ճշմարտութիւնը, ոչ Քրիստոս եւ ոչ էլ ուրիշ մէկ բան, նրանք լեցուն են ամէն «կեղծ հարստութեամբ» եւ բաւարարւում են դրանով։
13. Արբեցողութիւն, որ նշանակում է հարբել, այսինքն՝ լցուել գինով կամ պիղծ ուրիշ բաներով՝ չար խորհուրդներով, պիղծ մտքերով եւ այլն։
Տաթեւացին ասում է, որ մի քանի տեսակ արբենալ կայ.
-իմաստութեամբ արբենալ Աստուածային գինով, ինչպէս մարգարէներն ու առաքեալները.
-արբենալ Աստծու ողորմութեամբ.
-արբենալ Աստուածային ցնծութեամբ եւ ուրախութեամբ եւ
-արբենալ գինով։
Այս վերջինի վտանգն էլ այն է, որ ճանապարհ է բացում միւս աւելի ահաւոր մեղքերի եւ յանցանքների համար։
Ե հատուած
«Մեղայ չարաբանութեամբ լեզուիս, ստախօսութեամբ, սուտ երդմամբ, երդմնազանցութեամբ, հակառակութեամբ, վիճաբանութեամբ, բանսարկութեամբ, շոգմոգութեամբ, եւ քսու դատարկաբանութեամբ, եւ ծաղու զրախօ- սութեամբ, հերձախօսութեամբ եւ անիծաբանութեամբ. տրտնջելով, դժգոհելով, բամբասելով, եւ հայհոյելով՝ մեղայ Աստուծոյ»։
Այս հատուածում թուարկւում են «լեզուի չարաբանութիւնները» կամ չարախօսութիւնները։ Լեզուն մաքուր պահել նշանակում է միշտ խօսել ճիշտ։ Ս. Գիրքը ոչ միայն սովորեցնում, այլեւ պահանջում է, որ մարդ լինի ճշմարտախօս։ «Մահը եւ կեանքը լեզուի ձեռքն են» (Առակ., 18, 21), այսինքն՝ լեզուով ենք խոստովանում մեր մեղքերը եւ ազատւում դրանց հետեւանքներից (կեանքը) եւ կամ լեզուով շարունակելով մեր չարախօսութիւնները՝ գնում կործանման։ Լեզուի հասցրած վնասները այն աստիճան աւերիչ են եղել, որ հնում այն նմանեցրել են չար գազանի, որին պէտք էր «արգելանոց ձգել»։ Այդ «արգելանոցի» արտաքին դուռը շրթունքներն են, իսկ ներքինը՝ ատամները, որոնք պէտք է ամուր եւ շղթայակապ պահէին գազանին։ «Իմաստութիւնը լեզուի սանձն է, – գրում է Տաթեւացին, – իսկ երասանը (սանձի երկու պարանները)։ Աստծու հանդէպ ունեցած երկիւղը։ Եւ եթէ մէկը չունի այս, սանձարձակ ձիու նման գահավէժ կլինի։ (Հայերէնում «սանձարձակ» բառը հէնց այդ իմաստն էլ ունի՝ «սանձից արձակուած», այսինքն՝ անկառավարելի)։ Լեզուով ենք օրհնում, փառաբանում Աստծուն, երգում, աղօթում, քարոզում, խրատում եւ աններելի է, երբ նոյն այդ լեզուով չարաբանում ենք»։ Ուստի պէտք է զգուշանալ եւ ամրացնել լեզուի սանձը, որ մարդը չպղծուի այս դիւրաշարժ մեղքերից։ Այս հատուածում առանձնացւում են հետեւեալ մեղքերը.
1. Ստախօսութիւն։ Սուտ խօսելը անօգուտ բան է, դատարկ ձայն, որ ոչ լսողին է օգտակար եւ ոչ էլ ասողին։ Ինչ կարգի սուտ էլ լինի, «պոչաւոր» կամ «անպոչ», միեւնոյն է, անօգուտ բան է։ Շատ զարմանալի է, որ այսօր կան մարդիկ, որոնք պնդում են, թէ որոշ դէպքերում սուտն օգտակար է, եւ այդպէս էլ դաստիարակում են իրենց երեխաներին։ Այդ կեղծ սկզբունքը ոչ մի լուրջ հիմնաւորում չունի եւ վաղ թէ ուշ, ետ վերադառնալով, մեզ է հարուածելու։ Որտեղ որ չկայ ճշմարտութիւն, կայ ստութիւն (Յովհ., 8, 44), եւ ստախօսը, սուտ խօսելով, դառնում է խաւարի որդի։ Սուտ խօսքերից ելնում են ամէն տեսակ կռիւներ ու թշնամութիւններ։ Անգամ «Յայտնութիւնը» ստախօսներին դասում է նոյն խմբին, ինչ որ «վախկոտներին, անհաւատներին, պիղծերին, մարդասպաններին» (Յայտն., 21, 8), որոնք նետուելու են ծծմբէ լիճը։ Երբ մեր խօսքերը եւ կատարած գործերը չեն համապատասխանում իրար, մենք դառնում ենք ստախօս, քանի որ ասում ենք ու չենք անում, այսինքն՝ սուտ ենք խօսում։
2. Սուտ երդում եւ երդմնազանցութիւն։ Աստուած ճշմարիտ է եւ սիրում է ճշմարտութիւնը։ Աստուածային օրէնքներն ու պատուիրանները դաստիարակում են մարդուն, ստիպում նրան միշտ ճիշտ խօսել։ Երդուել նշանակում է մեր խօսքերին եւ խոստումներին «ճշմարտութեան» երանգ տալու համար վկայ բերել Աստծուն։ Այսինքն՝ մեր սխալ կեանքը, անշուք գործերը, տկար հաւատը ցոյց են տալիս մեր խօսքերի անզօրութիւնը, մինչդեռ Յիսուս սովորեցնում է, որ մեր այո-ն լինի այո, իսկ ոչ-ը՝ ոչ։ «Քրիստոնեան պէտք է այն-պիսի ճշմարիտ հաւատ ու վարք ունենայ, որ երդուելու կարիք չունենայ» (Տաթեւացի)։ Հակառակ դէպքում մենք նմանւում ենք «շրթունքներով պատուողներին, որոնց սիրտը հեռու է Աստծուց» (Եսայի, 29, 13)։ Ուրեմն, պէտք է մեր սիրտն ու լեզուն լինեն նոյնը, որպէսզի «Տիրոջ խօսքը մեր բերանում ճշմարիտ լինի» (Գ Թագ., 17, 24)։ Ինչքան էլ մենք երդուենք, վկայ բերենք Աստծուն, միեւնոյն է, չենք կարող այն իրականացնել, այսինքն՝ կլինենք երդմնազանց։ «Արդ, եղբայրներ, երկիցուք յերդմանէ քան յամենայն մեղաց եւ քան յամենայն անօրէնութիւնէ» (Մանդակունի)։
3. Հակառակութիւն, որն այստեղ նշանակում է հակառակուել խօսքով, դէմ կանգնել, մերժել եւ չընդունել։ Հակառակուելու ոգին շատ բնորոշ է մարդուն, քանի որ նա դժուարութեամբ է իջնում իր «նուաճած բարձունքներից», այսինքն՝ խոնարհութեան բացակայութեան հետեւանք է։ Պօղոս առա-քեալը, նախքան դարձը, ոչ միայն խօսքով էր հակառակւում Յիսուսին, այլ նաեւ՝ գործով։ Բայց Յիսուսի մէկ խօսքը՝ Դամասկոսի ճանապարհին, բաւական եղաւ կոտրելու նրա հակառակութիւնը։ Այսօր էլ նոյնն է. շատ հակառակուողներ ամենեւին չեն կոտրուի մեր «անզօր» խօսքերից ու տկար վկայութիւններից, իսկ Յիսուսի խօսքից, Աւետարանի խօսքերից ամէն հակառակութիւն կկոտրուի։
4. Վիճաբանութիւն։ Այս մեղքն էլ, նախորդի նման ինքնահաստատման մի ձեւ է, երբ մեղաւոր մարդը ձգտում է ցոյց տալ իր առաւելութիւնը մէկ ուրիշի նկատմամբ։ Ինչպէս էլ հիմնաւորենք մեր «վիճաբանելու ջերմ հակումը», միեւնոյն է, ի վերջոյ ստացուելու է, որ ինչ-որ մէկը ճիշտ է, իսկ ինչ-որ մէկ ուրիշը՝ սխալ։ Մինչդեռ երբ որեւէ մէկն ասում է, թէ ինքը ճիշտ է, արդէն դա սխալ է։ Մարդ երբեք էլ չի եղել ճիշտ ու ճշմարտացի, ճիշտն ու ճշմարտացին մէկն է՝ Յիսուս Քրիստոս։ Ուրեմն, զղջացողն այս հատուածում խոստովանում է, որ ինչքան գործեր կատարել է առանց Յիսուսի ու Աւետարանի՝ մեղք է գործել։ Ս. Գիրքն էլ պատուիրում է ուղղակի հեռու մնալ վէճերից (Բ Տիմ., 2, 22), քանի որ դրանցից կռիւներ ու բաժանումներ են առաջանում։ Դրան հակառակ, Ս. Գիրքը պատուիրում է վիճել ոչ թէ մարդկանց հետ, այլ՝ Աստծու, որպէսզի փարատուեն մեր կասկածները եւ տարակուսանքները։ «Երանի՜ թէ մարդ կարողանար Աստծու հետ վիճաբանել, ինչպէս իր ընկերոջ» (Յոբ, 16, 21)։ Որովհետեւ այդ վէճից կշահի մարդը, քանի որ ազատւելով իր տարակուսանքներից եւ կասկածներից՝ կմաքրուի եւ կդառնայ ձեան պէս ճերմակ (Եսայի, 1, 18)։
5. Բանսարկութիւն, որ նշանակում է զրպարտութիւն, խառնակչութիւն, հակառակութիւն, չարախօսութիւն, մարդկանց մէջ կռիւ գցել եւ այլն։ Բանսարկութիւնը հետապնդում է մէկ նպատակ՝ բաժանութիւն։ Դեռ Եդեմից սկսած՝ տեսնում ենք, թէ ինչպէս է կեանք մտնում այդ «բաժանութիւնը»։ Աստուած՝ Հայրը, միշտ միացնում է, միաւորում, իսկ դրան հակառակ սատանան՝ բաժանում։ Եւ իզուր չէ, որ Յայտնութիւնը սատանային, այն առաջին օձին անուանում է Բանսարկու։ Ուրեմն, բանսարկութիւնը բացայայտօրէն Բանսարկուին ընկերանալն է եւ նրա հետ համաձայնելը։
6. Շոգմոգութիւն, որ նշանակում է շաղակրատել, բանսարկութիւններ հնարել, հրահրել, գաղտնի փսփսալ եւ այլն։ Այսինքն, շոգմոգութիւնը նախորդ մեղքն է (բանսարկութիւնը) ընթացքի մէջ կամ՝ գործնական բանսարկութիւնը։ Շոգմոգութիւն անողը վտանգաւոր է նրանով, որ ամէն ինչ անում է գաղտնի եւ արտաքնապէս չի երեւում։ Եթէ բանսարկութիւն անողի դէմ դեռ կարելի է պայքարել (երեւում է), շոգմոգութիւն անողը թաքնուած է (չի երեւում)։
7. Քսու դատարկաբանութիւն, որ նշանակում է հրահրող դատարկախօսութիւն, մէկի դէմ գրգռող աշխատանք, մէկին միւսի դէմ հանելու խօսքեր, ատելութեան սերմանում եւ այլն։ Ցանկացած դատարակախօսութիւն վերածւում է քսուութեան՝ առաջ բերելով թշնամութիւն, բաժանում։ Ուստի պէտք է զգուշանալ այս ահաւոր մեղքից եւ հեռանալ ամէն տեսակ դատարկախօսութիւններից։ Երբ լեզուն դադարում է ճշմարտութիւն խօսել, դառնում է ունայնախօս։
8. Ծաղու զազրախօսութիւն, որ նշանակում է ծաղրող զազրախօսութիւն, տգեղ խօսքեր, զզուելի խօսակցութիւններ։ Երբ քրիստոնեան անարգում է որեւէ մէկին, ընկնում է այդ մեղքի մէջ, քանի որ անարգել մարդուն՝ նշանակում է նրան ծաղրել։ Ուրեմն, պէտք է զգոյշ լինենք, որ չանարգենք որեւէ մէկին (Մատթ., 18, 10)։
9. Հերձախօսութիւն, որ նշանակում է մոլորեցնող խօսքեր խօսել, բաժանում առաջացնել։ Եկեղեցու պատմութիւնը լեցուն է զանազան հերձախօսութիւններով՝ յանձինս յայտնի կամ անյայտ հերձախօսների։ Համաձայն Ս. Գրքի, «ով չի հաւաքում, ցիր ու ցան է անում» (Մատթ., 12, 30), այսինքն՝ հերձախօս է։ Բոլոր ժամանակներում եւ բոլոր հերձախօսներին բնորոշ են եղել հետեւեալ ընդհանուր գծերը.
– Իրենց գնացած ճանապարհներն իրենց ուղիղ են թուացել (Առակ., 21, 2)
– Իրենց սուտը ճշմարիտ են կարծել.
– Բոլորը սխալ են եղել բոլոր ժամանակներում, իսկ իրենք՝ միակ ճիշտը։
– Իրենք չգիտեն եւ ուրիշի իմացածին էլ հաւանութիւն չեն տալիս։
Այսօր էլ առկայ են զանազան հերձախօսներ, տարբեր երկրներից ներմուծուած հերձախօսութիւններով։
10. Անիծաբանութիւն, որ նշանակում է անիծել, անէծք թափել մէկի գլխին։ Անէծքը հակառակն է օրհնութեան։ 0րհնութիւնը հետեւանքն է սիրոյ, իսկ անէծքը՝ մեղքի ու ատելութեան։ Ուրեմն, ամէն խօսք, որ դուրս է գալիս մեր բերանից առանց սիրոյ, անիծաբանութիւն է։
11. Տրտունջ, դժգոհութիւն։ Քրիստոնեայի ամէն գործ պէտք է կատարուի սիրով։ Առանց սիրոյ կատարած գործը տրտունջ եւ դժգոհութիւն է առաջացնում։
12. Բամբասանք եւ հայհոյութիւն։ Բամբասանքի ահաւորութիւնն այն է, որ մեղանչում է ոչ միայն ինքը՝ բամբասողը, այլեւ՝ լսողը։ Հայհոյութիւն է ամէն մի չարախօսութիւն, լուտանք, Աստծու հանդէպ թշնամութիւն առաջացնող ամէն խօսք ու արարք, ուսմունք ու վարդապետութիւն։
Տաթեւացին բամբասանքի մասին գրում է. «0րէնքն հրամայում է չբամբասել, քանի որ գրուած է. “Խուլին մի հայհոյիր եւ կոյրի առաջ գայթակղութիւն մի դիր” (Ղեւտ., ԺԹ, 14)։ Բամբասանքը խախտում է այդ երկու պատուէրներն էլ. նախ, որ չարախօսում է մէկի մասին, որն այդտեղ չէ, այսինքն՝ չի լսում (խուլը) եւ երկրորդ, որ լսողը չի տեսնում նրան, ում մասին խօսում ես (կոյրը)։ Հետեւաբար պէտք չէ բամբասել»։
Զ հատուած
«Մեղայ գողութեամբ ձեռացս՝ ագահելով, զրկելով, հարկանելով, սպանանելով, եւ ընդ գարշս ածելով՝ մեղայ Աստուծոյ։ Մեղայ ամենայն յօդուածովք շինուածոյս եւ ամենայն անդամօք մարմնոյս, հնգեակ զգայարանօքս, եւ վեցեկի շարժմամբ. վերամբարձ ոտնահարութեամբ, եւ վայրաքարշ մեղկութեամբ, յաջ եւ յահեակ խոտորելով, առաջնոցն մեղանչելով, եւ վերջնոցն չար նշաւակ գոլով՝ մեղայ Աստուծոյ»։
Զղջման այս հատուածում խոստովանում ենք յաճախ կրկնուող մեղքերը, որոնք ամէն օր ու ամէն ժամ կրնկակոխ հետեւում են մեզ։ Ամէն մեղք ու յանցանք, որ գործում ենք, ցոյց է տալիս մարդու յանցաւորութիւնը Աստծու հանդէպ։ Այս առումով յանցանքների եւ մեղքերի մէջ մեծ ու փոքր չկայ, քանի որ երկու դէպքում էլ դրանք պատուիրանազանցութիւններ են, այսինքն՝ խախտում են Աստծու օրէնքներն ու պատուէրները։ «Ինչպէս որ երկու լումայի ողորմութիւնը աւելի շատ համարուեց, քան բազում մեծամեծ ողորմութիւններ, այնպէս էլ երկու լումայի չափ մեղանչողները, որոնք չեն ապաշխարում, ընդունում են պատուիրանազանցութեան ամբողջ պատիժը», – գրում է Մանդակունին։ Ուրեմն, մեզ համար կարեւոր է, թէ ինչպէս ենք ապրում եւ թէ ինչպէս ենք վկայում Յիսուսին՝ մեր Փրկչին։ Խօսել քրիստոնեայի հաւատի մասին, նոյնն է, ինչ խօսել նրա գործերի մասին։ Պօղոս առաքեալն էլ, երբ խօսում է հաւատի մասին (Եբր., 11 գլուխ), յիշատակում է նրանց կատարած գործերը։ Այսպէս, նա գրում է, որ «Աբէլը հաւատով աւելի լաւ զոհ մատուցեց (գործը»), քան Կայէնը, կամ «հաւատով Նոյը, պատգամ առնելով, տապան շինեց (գործը») եւ այդպէս շարունակ։ «Եթէ ոսկեղէն մի գեղեցիկ աման դնենք սոված ու ծարաւ մարդու առաջ, նա չի կարող ո՛չ խմել, ո՛չ էլ ուտել, չնայած ամանի գեղեցկութեանը։ Այդպէս էլ հաւատը դատարկ եւ ունայն է առանց գործերի, իսկ այդպիսի հաւատ ունեցողը նմանւում է դատարկ աման ունեցողին» (Սարգիս Շնորհալի)։ «0րինակ, երբ Պօղոսն ասում է, թէ մարդ գործերով չի արդարանայ, – գրում է Շնորհալին, – չի ասում, թէ գործերն անկարող են արդարացնել մարդկանց, այլ որ առանց հաւատի մարդ չի կարող արդարանալ միայն գործերով»։
«Անհաւատ է նա, որ “անզեղջ է ի մեղս” եւ դարձի չի գալիս, որ խոստովանութեամբ մաքրուի եւ սրբուի։ Անհաւատ է եւ նա, որ մամոնային է ծառայում եւ իր հարստութիւնից բաժին չի հանում աղքատներին ու կարիքաւորներին։ Անհաւատ է եւ նա, որ գողանում է, քանի որ չի հաւատում Ս. Գրքին ու չի վստահում նրան, որն արգելում է գողութիւնը», – աւելացնում է նա։
Այսպիսով, չի կարելի բաժանել հաւատն ու գործերը եւ դրանք դիտարկել առանձին-առանձին, ինչպէս չի կարելի մարմինը եւ հոգին իրարից բաժանել (Յակ., 2, 26)։ Եկեղեցու Պատմութիւնը ցոյց է տալիս, որ միշտ էլ մեծ տրոհումներն առաջացել են այն ժամանակ, երբ եկեղեցիները ինչ-որ բան բաժանել են ինչ-որ ձեւով։ Այսպէս, Քաղկեդոնը բաժանեց Յիսուսի բնութիւնը երկու մասի, եւ դրանով էլ Եկեղեցին բաժանուեց երկու մասի՝ քաղկեդոնականի եւ ոչ քաղկեդոնականի։ Հայաստանեայց եկեղեցին, հաւատարիմ մնալով նախորդ ժողովների որոշումներին, չընդունեց «բաժանուած Յիսուսին» եւ ընդունեց կիւրեղեան յայտնի բանաձեւը՝ «Մի բնութիւն Աստուծոյ Բանին մարմնացելոյ»։ Միջնադարում էլ, բողոքական շարժումը հաւատը բաժանեց գործից, ու այդպիսով բաժանեց Կաթոլիկ եկեղեցին երկու մասի՝ մի ծայրայեղութիւնից ընկնելով մի ուրիշ ծայրայեղութեան մէջ։ Մինչդեռ հաւատը գործերով է կենդանի եւ գործն էլ հաւատով է կատարեալ։ Տաթեւացին գրում է, որ «հաւատն ու գործը, երկուսն էլ մարդկանց պարգեւուած Աստծու շնորհներն են, երկուսն էլ լոյս են եւ լուսաւորում են մեզ, մեր միջի բարի պտուղն են»։ Հաւատը եւ գործը իրար համեմատելով՝ նա գրում է, որ «հաւատը հոգին է, իսկ գործը՝ մարմինը, հաւատը ծնողն է, իսկ գործը՝ ծնունդը»։
«Մեղայի» այս հատուածում թուարկուած մեղքերից պէտք է հրաժարուել անմիջապէս, քանի որ դրանք ապականում եւ պղծում են մեր գործերն ու հաւատը։ Ամէն անգամ, երբ ընկնում ենք այդ «ամենօրեայ մեղքերի տիղմի մէջ», պէտք է շտապ մաքրուել, խոստովանել եւ ապաշխարել, քանի որ այդ բեռով չենք կարող հեռուն գնալ եւ Քրիստոսի անունը դաւանել։ Այդ մեղքերն են.
1. Գողութիւն ձեռաց։ Ծննդոց, 3, 19-ի համաձայն, ամէն մարդ երեսի քրտինքով պիտի ուտի իր հացը։ Ուստի, Տասնաբանեայի 8 պատուէրով Աստուած արգելում է ուրիշի ունեցուածքին տէր կանգնելը, այսինքն՝ գողութիւնը։ Գողութիւնը հակառակն է ողորմածութեան, եւ ամէն ժամանակ, երբ ողորմած չենք գտնւում, գողութիւն ենք անում։ Հետեւաբար, ուրիշի ունեցուածքը իւրացնելու փոխարէն պէտք է մեր ունեցածը տանք ուրիշներին, աղքատներին ու կարիքաւորներին։
2. Ագահութիւն, որ նշանակում է չբաւարարուել ունեցածով եւ ձգտել աւելի շատ ունենալ։ «Աչքը տեսնելով չի կշտանում, եւ ականջը լսելով չի լցւում», ասում է Սողոմոնը (Ժող., 1, 8)։ Այդպիսին է ագահութիւնը. ինչքան շատ է ունենում, այնքան շատ է ձգտում էլ աւելի ունենալու։ Ագահութիւնը այդ մարաթոնին անարգում է ամէն մի մարդկային արժանիք։ Ագահը բարոյականութեան կարիք չունի, քանի որ բարոյականութիւնը խորթ է իր սկզբունքներին։ Այդ առումով էլ Պօղոսն ասում է, որ «ագահութիւնը կռապաշտութիւն է» (Եփես., 5, 5), քանի որ ագահը, թողնելով ամէն բան, գիշեր ու ցերեկ ծառայում է ունայն ու սին բաներին (կուռքերին)։ Ագահը նաեւ անմիտ է, որովհետեւ լաւ իմանալով, որ իր կուտակած գանձերը իրեն չեն մնալու, շարունակում է նոյնը անել։ Մինչդեռ «խելացի ագահը», իր ունեցուածքը աւելացնելով, օգտակար կգտնուի ուրիշների համար, կտրամադրի իր հարստութիւնը բարի գործերի եւ այդպիսով կազատուի ագահութեան ախտից։
Արծաթասիրութիւնը կամ դրամին գերի լինելը ագահութեան ամենատարածուած ձեւերից է։ Հին հռոմէացիներն ասում էին, որ «արծաթը ծովի ջրի նման է», որովհետեւ ինչքան շատ ես խմում, այնքան շատ ես ծարաւում։ Նոյն այդ յատկութիւնն ունի ագահութիւնը։ Ագահութեան մի այլ դրսեւորում է նաեւ օրինազանցութիւնը։ Ագահի համար սովորական բան է անարգել օրէնքներն ու պատուէրները։ Հին Կտակարանում Աքարը, Սաւուղը եւ շատ ուրիշներ կուլ գնացին ագահութեան ախտին, իսկ Նոր Կտակարանում Յուդան, Անանիան, Սափիրան խեղդուեցին այդ տիղմի մէջ։
3. Զրկել, որ նշանակում է անիրաւ գտնուել ինչ-որ մէկի նկատմամբ, հալածել, ուրիշին զրկել նրա իրաւունքներից եւ այլն։ Աւետարանը սովորեցնում է, որ քրիստոնեան պէտք է ոչ թէ ուրիշին զրկի, այլ ինքն իրեն զրկի որոշ բաներից՝ օգտակար գտնուելով ուրիշներին։ Ամէն պետութիւն իր քաղաքացիներին տալիս է որոշ իրաւունքներ, որոնցից օգտուելու համար բաւական է միայն պետութեան հպատակ լինելը։ Բացի դրանից ամէն պետութիւն իր քաղաքացիներից պահանջում է նաեւ որոշ պարտականութիւնների կատարում։ Քրիստոնեաները ցանկացած պետութեան մէջ այն քաղաքացիներն են, որոնք կամովին հրաժարւում են իրենց իրաւունքներից։ Մենք յաճախ յիշում ենք միայն մեր արտօնութիւնները, մինչդեռ քրիստոնեան պիտի մոռանայ այդ եւ յիշի միայն իր պարտականութիւնները։ Այս կերպ միայն կարելի է ազատուել այդ մեղքից։
4. Հարկանել, սպանել։ Հարկանել նշանակում է հարուածել, ջարդել, խփել, վիրաւորել, վնասել, կոտրել եւ այլն։ Աստուած մարդուն ստեղծեց իր պատկերով եւ նմանութեամբ, եւ մարդու կեանքը եւ մահը միայն Աստծու ձեռքին են։ Այդ առումով էլ, ով ատում է եղբօրը, մարդասպան է, ով չի օգնում կարիքաւորներին, նեղութեան մէջ եղողներին, դարձեալ նոյն մարդասպանն է։ Բամբասելն ու չարախօսելն էլ նոյն մարդասպանութիւնն է, քանի որ մեր չար օրինակով շատերին ենք գայթակղեցնում եւ հեռացնում Աւետարանից ու Յիսուսից, այսինքն՝ մարդասպանութիւն ենք անում։
5. Ի գարշ ածել, այսինքն՝ քաշքշել, գետնաքարշ անել մարդկանց։ Երբ ստորացնում ենք մարդուն, անարգում եւ արհամարհում ենք նրան, ընկնում ենք այդ զզուելի մեղքի մէջ։
6. Ամենայն յօդուածովք շինւածոյս, որ նշանակում է մեր մարմնի բոլոր շարժումներով, որ կատարում են մարմնի յօդուածներն ու խաղերը։ Հնում մարդու մարմնի մէջ հաշուել են 365 յօդուած, եւ «ամենայն»-ը այստեղ նշանակել է հէնց այդ բոլոր յօդուածները։ Այսինքն, զղջացողը խոստովանում է որ իր ամէն մի շարժում մեղք է Աստծու առաջ եւ միայն Աստուած՝ Յիսուս, կարող է մեզ ազատել, մաքրել մեր «յօդախտը»։
7. Ամենայն անդամօք մարմնոյս, որն այստեղ նշանակում է մարդու մարմնի 12 մասերը, որոնք իրար հետ կապուած են 365 յօդուածներով։
8. Հնգեակ զգայարանօքս, այսինքն՝
– աչքերով, որոնք, նայելով լաւին ու բարուն, միայն վատն են տեսնում.
– ականջներով, որ ունկնդրում են չարին.
– հոտոտելիքով, որ մեղքի հոտն առնելով՝ ստիպում են մարդուն գնալ այդ ճանապարհով.
– բերանով, որ չի կարողանում զսպել իրեն «համադամ կերակուրներից».
– ձեռքերով եւ ոտքերով, որոնք շօշափում են մեղքը եւ անպատշաճ տեղեր գնում։
9. Վեցեկի շարժմամբ, որ նշանակում է շարժման վեց ուղղութիւնները՝ վերեւ, ներքեւ, աջ, ձախ, յետ ու առաջ։ Հայրերը այս ամենին տուել են որոշակի իմաստ ու նշանակութիւն.
ա. – դէպի վեր (վերամբարձ ոտնահարութեամբ), որ նշանակում է հպարտութիւն, հայհոյութիւն.
բ. – դէպի ներքեւ (վայրաքարշ մեղկութեամբ), որ նշանակում է տիղմի մէջ մտնել, տրտմել. գ. յաջ (յաջ խոտորելով), որ նշանակում է հոգեւոր մեղքերը, կեղծաւորութիւնը.
դ. ձախ (յահեակ խոտորելով), որ նշանակում է մարմնական մեղքերը.
ե.- յառաջ (առաջնոցն մեղանչելով), որ նշանակում է յանդգնութիւն, մեղքի յորդորանք.
զ.– յետ (վերջնոցն չար նշաւակ գոլով), որ նշանակում է ընկնել ամէն բարիքից։
Է հատուած
«Այլ եւ մեղայ եօթնիցս յանցանօք՝ մահացու մեղօք։ Հպարտութեամբ՝ եւ մասամբք նորին։ Նախանձու՝ եւ մասամբք նորին։ Բարկութեամբ՝ եւ մասամբք նորին։ Ծուլութեամբ՝ եւ մասամբք նորին։ Ագահութեամբ՝ եւ մասամբք նորին։ Որկրամոլութեամբ՝ եւ մասամբք նորին։ Բղջախոհութեամբ՝ եւ մասամբք նորին՝ մեղայ Աստուծոյ»։
«Մեղայի» եօթերորդ հատուածում թուարկւում են եօթ մեղքեր, որոնք յայտնի են «մահացու» անուամբ։ Իհարկէ, այստեղից դեռ չի հետեւում, որ մնացած մեղքերն ու յանցանքները «մահացու» չեն եւ կամ այս «մահացու» եօթը մեղքերի համար թողութիւն չկայ։ Գիտենք, որ բոլոր մեղքերն էլ մահացու են, եթէ չկայ զղջում գործած մեղքերի կամ յանցանքների համար։ Յիսուս, որպէս «Աստուծոյ Գառ», իր արեամբ թողութիւն շնորհեց եւ ազատեց մեզ մեր գործած մեղքերից, եւ եթէ «խոստովանենք մեր մեղքերը, հաւատարիմ է Նա եւ արդար՝ մեր մեղքերը մեզ ներելու եւ մաքրելու մեզ ամէն անիրաւութիւնից» (Ա Յովհ., 1, 9)։ Քանի որ այս «մահացու» մեղքերը թուարկւում են զղջման այս աղօթքում, նշանակում է, որ զղջացողը թողութիւն կարող է ստանալ նաեւ այդ «մահացու» մեղքերի համար, հակառակ դէպքում ի՞նչ իմաստ կունենար խոստովանելը՝ նախօրօք իմանալով, որ թողութիւն չկայ դրանց համար։ Հետեւաբար պէտք չէ շփոթել այս հատուածի մեղքերը Նոր Կտակարանում յիշուած այն մի քանի դէպքերի հետ, որոնց համար թողութիւն չկայ (Մատթ., 12, 30-31, Ա Յովհ., 5, 16 եւ այլն)։ Հայ Եկեղեցին այդ մեղքերին անուանում է «մահացու», քանի որ դրանք ապականում են քրիստոնեայի կեանքը, հեռացնում նրան Աւետարանից եւ եկեղեցուց եւ ոչ թէ «մահացու» են՝ ներում չունենալու համար։ Ուրեմն, պէտք է զգուշանալ «մահացու» այս մեղքերից, քանի որ մնալով դրանց մէջ՝ քրիստոնեան չի կարող բարի գործեր անել, որովհետեւ «Մեղքն ու բարեգործութիւնը հակառակ են իրար» (Տաթեւացի)։
Երբ Աստուածային սէրը սկսում է պակասել քրիստոնեայի կեանքում, կամաց-կամաց նրա կենցաղն էլ է սառում՝ ճանապարհ բացելով մահացու մեղքերի համար։ Եւ միայն «ի ձեռն զղջման եւ խոստովանութեան» կարող ենք «մահացու» մեղքերից ազատուել եւ առողջանալ։ Իսկ Ա Յովհ., 5, 16– ում յիշուած «մահացու» մեղքերը, որոնց համար առաքեալն ասում է, թէ «մի խնդրէք», եկեղեցու վարդապետները մեկնել են այսպէս.
«Ինչ որ մենք խնդրենք Աստծուց, ըստ Նրա կամքի, նա կլսի մեզ։ Իսկ յայտնի է, որ նրա կամքն է բոլորի փրկութիւնը։ Եւ եթէ մենք մարմնական եղբօր հանդէպ գութ ենք ցուցաբերում, ապա առաւել եւս պէտք է գութ ցուցաբերել հոգեւոր եղբօր հանդէպ, որն ընկել է մեղքի մէջ, կամ որին տեսնում ենք մեղքից գերուած, մանաւանդ, երբ նրա մէջ կայ կենդանութեան շունչ՝ զղջալու, խոստովանելու եւ ապաշխարելու կարողութիւն։ Այդպիսի եղբօր համար աղօթքով օգնութեան ձեռք մեկնիր։ Բայց ոչ բոլորի համար պէտք է “խնդրուածս առնել”։ Նրանք, որ նոյն մեղքը ինքնիշխան յօժարութեամբ եւ մտքի կամքով ու խորհրդածութեամբ են գործում, եւ ապա ընկնելով չարութիւնների խորքերը՝ արհամարհում ողորմութիւնը եւ արդարացնում իրենց, Աստծուց չեն վախենում եւ մարդկանցից չեն երկնչում, նրանց համար այդպիսի մեղքերը մահացու են» (Սարգիս Շնորհալի)։
Իսկ թէ ի՞նչ է նշանակում Ս. Հոգու դէմ հայհոյութիւնը, որի համար Յիսուս ասում է, թէ թողութիւն չկայ, եկեղեցու վարդապետները մեկնել են այսպէս. «Ս. Հոգու դէմ հայհոյողները նրանք են, որ “անզեղջ մեռանին մեղօք”, մերժելով Ս. Հոգու վարդապետութիւնը, որ խրատում է մարդկանց դարձի գալ եւ հեռանալ մեղքերից։ Այդպիսիները եթէ մեռնեն, թողութիւն չունեն, որովհետեւ չխոստովանեցին իրենց մեղքերը» (Ծործորեցի)։
Տասը կոյսերի յայտնի առակում հինգը անուանւում են յիմար, քանի որ իրենց լապտերների համար ձէթ չէին վերցրել (Մատթ., 25, 1-12)։ Երբ փեսան եկաւ, հինգ յիմար կոյսերը դրսում մնացին, մինչեւ իսկ փեսան ասաց, որ չի ճանաչում նրանց։ Ժամանակակից շատ մեկնիչներ ձէթը նոյնացնում են հաւատի կամ Ս. Հոգու հետ՝ եզրակացնելով, որ դրանց բացակայութեան դէպքում մարդ կմնայ դրսում, ինչպէս յիմար կոյսերը։ Բայց չէ՞ որ յիմար կոյսերի լապտերներում էլ ձէթ կար (25, 8) եւ եթէ ձէթը խորհրդանշում է հաւատը կամ Ս. Հոգու ներկայութիւնը, ապա նրանք դրսում չէին մնայ։ Նման տրամաբանական հակասութիւններից զերծ է մեր եկեղեցու վարդապետների մեկնութիւնը։ Այսպէս, «Ձէթը ցոյց է տալիս ողորմութիւնը, եւ մարդասիրութիւնը, – գրում է Տաթեւացին, – քանի որ ինչպէս ողորմութիւնն է մշտնջենաւոր կենաց եւ լոյսի նիւթ, այնպէս էլ ձէթն է լոյսի համար նիւթ համարւում։ Ուրեմն, իմաստուն են նրանք, որոնք այս աշխարհում հոգեւոր եւ աստուածային կեանքի են ձգտում, իսկ յիմարներ են նրանք, որոնք ձգտում են մարմնաւոր կեանքի վայելքներին։ Եւ փեսան չճանաչեց նրանց, քանի որ իրենց ապրած կեանքում չխոստովանած մեղքերը այլայլել էին իրենց դէմքերը՝ դարձնելով նրանց անճանաչելի»։ Ինչ որ մենք անում ենք այստեղ, այնտեղ՝ երկնքում պատկեր եւ ձեւ է ստանում։ Եւ քանի որ յիմարները «Առանց ողորմութիւնների էին մնացել» եւ իրենց հատուցումը «Մարդկանց էին վաճառել» (Ծործորեցի), այսինքն՝ իրենց «Ողորմութիւնները մարդկանց առաջ էին արել՝ ի ցոյց նրանց», ուստի վարձատրուել էին նրանց կողմից եւ ոչ թէ երկնային Հօր կողմից (Մատթ., 6, 1-4)։
Եւ այսպէս, «մահացու» մեղքերը, որոնք ապականում են մեր կեանքը, ի զօրու են ի չիք դարձնել մեր քրիստոնէական կենցաղն ու բարքը, այլայլել մեր դէմքը այն աստիճան, որ նոյնիսկ փեսան չի ճանաչի։ Այդ առումով էլ դրանք անուանւում են «մահացու»։ Այդ մեղքերն են.
1. Հպարտութիւն, որ նշանակում է ամբարտաւանութիւն, գոռոզութիւն, սնափառութիւն, փառասիրութիւն, ինքնահաւանութիւն եւ այլն։ Հպարտութեան հակառակն է խոնարհութիւնը։ Քրիստոսին կարող են հետեւել միայն խոնարհ ու հեզ մարդիկ (Մատթ., 11, 29), եւ Աստուած էլ չի արհամարհում նրանց (Սաղմոս, 50, 19)։ Հպարտ մարդը արհամարհում է բոլորին, բացի իրենից։ Հպարտը անձնասէր եւ անձնակենտրոն մարդն է, որի համար տիեզերքի առանցքն ու կենտրոնը իր անձն է։ Հպարտութեան պատճառով մարդն ընկաւ իր բարձունքներից (Եդեմում) եւ որպէսզի նորից բարձրանայ, պէտք է խոնարհ լինի (Յակ., 4, 10), քանի որ «Աստուած հակառակ է ամբարտաւաններին, իսկ խոնարհներին շնորհ է տալիս» (Առակ., 3, 34)։ Այս հակառակութիւնից խուսափելու համար էլ, մենք զղջման այս աղօթքի մէջ սովորում ենք խոնարհուել Աստծու առաջ, որպէսզի կարողանանք օգտակար լինել թէ՛ եկեղեցուն, թէ՛ մարդկանց։ Հպարտը կարծում է, թէ ինքը միշտ ճիշտ է եւ այդպէս էլ չի զղջում, մինչդեռ մեղաւորը, տեսնելով իր մեղքերը, մտա-ծում է բժշկուելու մասին։
2. Նախանձ, որ նշանակում է ոխակալութիւն, ատելութիւն, նենգութիւն եւ այլն։ Նախանձը միշտ ձգտում է բամբասանքի, արհամարհում է բոլորին, այլոց փոքր մեղքերը դիտում է խոշորացոյցի միջով՝ մոռանալով իր բազում հսկայ գերանները, այլոց բարուն չար ասում, ատում է բարեկամներին եւ հաւանութիւն տալիս Աստծուն ատելի գործերին։ Այս չար նախանձը «սերմն է սատանայի» եւ չարչարում է մարդու միտքը, հիւծում նրան, հանգիստ չի տալիս եւ միշտ նորանոր չարութիւնների առաջնորդում։ «Նախանձը նախ ի յիւր անձն վնասէ, եւ ապա յայլս», – գրում է Տաթեւացին։ Հետեւաբար նախանձը մի այնպիսի ախտ է, որ վնասում է ոչ միայն հիւանդին, այլեւ՝ շրջապատին։ «Ուստի, – շարունակում է նա, – եղբա՛յրք, յախտէ նախանձու ի բաց փախիցուք, մի՛ նախանձեսցուք, մի՛ չարակնեսցուք, մի՛ բամբասեսցուք»։
3. Բարկութիւն, որ նշանակում է ցասում, նզովել, զրպարտել, քրթմնջալ
Եւ այլն։ Բարկութիւնը այն մեղքն է, որ ամէն անգամ զրկում է մարդուն առողջ դատողութիւնից, որի պատճառով կարող ենք ընկնել աւելի մեծ մեղքերի մէջ։ «Մարդ բարկացեալ ոչ ճանաչէ զճշմարտութիւն», – գրում է Մանդակունին, ուստի պէտք է զգուշանալ, քանի որ բարկութեամբ մարդ կորցնում է Աստծու պատկերը։
4. Ծուլութիւն, որ նշանակում է անհոգութիւն, պարապ մնալ, անգործութիւն, քնկոտութիւն եւ այլն։ Ծոյլը ատում է ուսումը, Ս. Գրքի ընթերցանութեամբ չի ուզում զօրանալ, եկեղեցի չի գնում եւ յօրանջելով ու շատախօսելով սպառում է այնքան թանկ ժամանակը։
5. Ագահութիւն, որ նշանակում է արծաթասիրութիւն, աւելի շատ ունենալ, անյագութիւն եւ այլն։ Ագահը խաբեբայ է, յափշտակող, ողորմութիւն չի ճանաչում, գութ չունի, եղբայրասիրութիւնը նրա համար խորթ է։ Ագահութեան հակառակն է ողորմութիւնն ու աղքատասիրութիւնը։
Ագահութեան ախտը այն աստիճան վնասակար է, որ Սուրբ Գիրքը դրան անուանում է կռապաշտութիւն, այսինքն՝ ծառայութիւն ունայն ու սին բաների։ Այդ պատճառով էլ Ս. Գիրքը խորհուրդ է տալիս գանձերը կուտակել ոչ թէ այս աշխարհում, երկրի վրայ, ուր ցեցն ու ժանգը ոչնչացնում, իսկ գողերը գողանում են, այլ՝ երկնքում, ուր ո՛չ ցեցը եւ ո՛չ էլ ժանգը չեն ոչնչացնում ու ո՛չ էլ գողերն են գողանում (Մատթ., 6, 19-21)։
6. Որկրամոլութիւն, որ նշանակում է անյագ ուտել, որովայնը լցնել, անչափաւորութիւն ամէն հարցում եւ այլն։ Որկրամոլութեան հակառակն է պահեցողութիւնը։ Համաձայն եկեղեցու վարդապետների, այս մեղքը ամէն մեղքի դուռն ու բերանն է, եւ դրա համար էլ Աստուած առաջին պատուէրով ուտելու վրայ արգելք դրեց, իսկ սատանան հէնց այդ դուռը բացելով՝ ճանապարհ բացեց մեղքի յետագայ յաղթարշաւի համար։
7. Բղջախոհութիւն, որ նշանակում է պոռնկական խորհուրդներ, վաւաշոտ ցանկութիւն, անամօթութիւն, ցոփ խօսել, ապականեալ խորհուրդներով մեղանչել։ Բղջախոհութեան հակառակն է ողջախոհութիւնն ու ժուժկալութիւնը։
Ը հատուած
1. «Այլեւ մեղայ ամենայն պատւիրանացն Աստուծոյ՝ յանձնառելեացն եւ հրաժարելեացն, զի ո՛չ զյանձնառականսն կատարեցի, եւ ո՛չ ի հրաժարելեացն հեռացայ»։
Այս հատուածով աւարտւում է «Մեղայ»-ի խոստովանական մասը. յաջորդ հատուածներում զղջացողը դիմում է պաշտօնեային եւ թողութիւն ստանում իր գործած մեղքերից (Արձակումը)։ Ուստի եւ այս հատուածում ամփոփ ձեւով ներկայացուած են վերեւում յիշուած բոլոր մեղքերը, յանցանքները։ Զղջացողը խոստովանում է, որ մեղանչել է Աստծու բոլոր պատուիրանների դէմ, խախտել դրանք, դառնալով պատուիրանազանց։ Այստեղ բոլոր պատւիրանները բաժանուած են երկու խմբի՝ յանձնառականի եւ հրաժարականի կամ՝ դրականի եւ ժխտականի։ Յանձնառական են բոլոր այն պատուիրանները, որոնք պահանջում են կատարել ինչ-որ բան, իսկ հրաժարականները արգելող պատուիրաններն են։ Յանձնառականը կատարելը եւ հրաժարականից հրաժարուելը առաքինութիւն է, մինչդեռ հրաժարականի կատարումը եւ յանձնառականից հրաժարուելը՝ մեղք։ Այսպէս, Տասնաբանեան ունի ե՛ւ դրական պատուիրաններ ե՛ւ ժխտական. «Յիշեա՛ սրբել զօր շաբաթու», «Պատուեա՛ զհայր քո եւ զմայր» պատուիրանները դրականներից են, իսկ «Մի՛ արասցես կուռս»,«Մի՛ եղիցին քեզ այլ աստուածք» պատուիրանները՝ ժխտականներից։ Հին Կտակարանը մինչեւ Յիսուս, իսկ Յիսուսից յետոյ էլ՝ առանց Յիսուս, մնում է ծածկուած, երեւում է միայն նրա արտաքին կերպարանքը։ Ամէն ժամանակ, երբ կառչում ենք 0րէնքի տառից եւ անտեսում նրա հոգին, ընդունում ենք նրա արտաքին կերպարանքը միայն (Հռոմ., 2, 20)։ Յիսուսի ժամանակներում շատ ռաբբունական դպրոցներ քննում էին միայն 0րէնքի տառը եւ 0րէնքին կարեւորութիւն տալիս միայն դրանով։ Այսպէս, Հին Կտակարանի պատուիրանները դասակարգելով երկու խմբի՝ դրականի եւ ժխտականի, նրանք հաշուել են 248 դրական պատուիրան (ըստ մարդու մարմնի 248 մասերի կամ ըստ ամենայն անդամօք մարմնոյս) եւ 365 ժխտական (ըստ մարմնի 365 յօդուածների կամ ըստ ամենայն յօդուածովք շինուածոյս)։ Աւելի առաջ գնալով՝ շատ ռաբբիներ հաշուել են նաեւ Տասնաբանեայի տառերի թիւը (Ելք, 20, 1-17) եւ տեսել, որ այն համընկնում է պատուիրանների թուին եւ հաւասար է 613-ի, (248+365=613)։ Այս եւ այլ շատ ուրիշ «տուեալներ» հաշուի առնելով նրանք պատուիրանները բաժանել են առաջնայինների եւ երկրորդականների, գլխաւորների եւ ոչ գլխաւորների։ Հէնց այդ ի նկատի ունէր այն դպիրը, որը հարցրեց Յիսուսին, թէ՝ «Վարդապետ, 0րէնքի մէջ ո՞ր պատուիրանն է մեծ» (Մատթ., 22, 36)։ Մինչդեռ պատուիրանազանցութեան մէջ մեծ ու փոքր չկայ, բոլորն էլ մեղք են Աստծու հանդէպ։ Ամէն մի պատուիրանի խախտում, լինի մեծ պատւիրան, թէ փոքր, միեւնոյն է, պատուիրանազանցութիւն է։ Եւ ինչքան էլ փորձենք հիմնաւորել մեր խախտումները եւ անօրէնութիւնները Ս. Գրքի զանազան համարներով, միեւնոյն է, խախտումը կմնայ խախտում, իսկ խախտողին կմնայ մէկ բան միայն՝ զղջալ եւ ապաշխարել։ Երբ մարդն անհոգ է 0րէնքի նկատմամբ, նա զրկւում է բարոյական արժէքներից եւ դադարում մարդ լինելուց։
2. «Զօրէնս առի՝ եւ յօրինացն հեղգացայ. ի կարգս քրիստոնէութեան հրաւիրեցայ՝ եւ գործովս անարժան գտայ, գիտելով զչարն կամաւ կորացայ, եւ ի բարեաց գործոց ես ինձէն հեռացայ», այսինքն՝ ստանալով 0րէնքը՝ ծոյլ գտնուեցի օրինապահութեան մէջ եւ քրիստոնէական կարգին ծանօթանալով՝ գործերով անարժան եղայ, քանի որ չարը իմանալով՝ կամովին շեղուեցի եւ հեռացայ բարի գործերից։ Զղջման այս մասը կարծես յանդիմանում է թէ՛ մեզ, թէ՛ ամբողջ մարդկութեանը։ Իրօք, եթէ «քրիստոնէական կարգի» հրաւիրուելուց յետոյ մեր գործերը վկայէին մեր հաւատը, այսօր աշխարհում աւետարան քարոզելու կարիք չէր լինի։
Այս հատուածը յիշեցնում է մեզ նաեւ Առաջին պատուիրանազանցութիւնը, որից ծնուեցին մնացած բոլոր անօրէնութիւնները։ Ինչ էլ որ անենք, ուր էլ որ գնանք, միշտ պիտի յիշենք այն տեղը, որտեղից ընկել ենք եւ դասեր քաղենք այդ ամենից։ Պիտի յիշենք նաեւ Առաջին անկումը, որ լաւ ճանաչենք մեզ եւ հպարտանալու փոխարէն հնազանդութեամբ խոնարհուենք Աստծու առաջ։ Եւ այսպէս, դարձեալ «մեղաւոր» է Եդեմը։ Այնտեղ, դրախտում, սովորական ծառերից բացի կային երկու այլ ծառ եւս, որոնք տարբերւում էին միւս բոլորից (Ծննդոց, 2, 9)։ Մէկը «կենաց ծառն» էր, միսը՝ «բարու եւ չարի գիտութեան ծառը»։ Մեր նախածնողներին թոյլատրուած էր ուտել բոլոր ծառերից (այդ թւում նաեւ «կենաց ծառից») եւ արգելում էր ուտել իմաստութեան ծառից։ Այս պատմութեան մէջ ծառերը խորհրդանշում են Աստծու պատուիրանները, որոնք հաւաքաբար բաժանւում են երկու խմբի՝ դրականի եւ ժխտականի։ Դրական պատուիրանները (բարի եղի՛ր, սիրի՛ր ընկերոջդ եւ այլն) իրօք «կեանքի ծառից» ուտել է նշանակում, քանի որ «ուտողը» անմահութեան եւ յաւիտենական կեանքի է արժանանում։ Բացի դրանից այդ պատուիրանները մեզ ներքնապէս առողջ են պահում, մտքին եւ հոգուն խաղաղութիւն տալիս, մինչեւ իսկ կեանքը երկարացնում։ Միւս գերբնական բնութիւն ունեցող ծառը՝ «բարու եւ չարի գիտութեան» ծառը, խորհրդանշում է ժխտական պատուիրանները, որոնք սկսւում են «մի՛» արգելականով (մի՛ գողացիր, մի՛ կեր եւ այլն)։ Մեղք գործել նշանակում է խախտել այդ պատուիր անները։ Երբ Աստուած արգելում է մի բան, մեր օգուտի համար է այդ անում։ Նա որպէս Տիեզերքի Արարիչ լաւ գիտէ, թէ որն է մեր օգուտը եւ որն է մեր վնասը, ուստի եւ արգելում է։ Երբ մենք մերժում ենք Աստծուն եւ խախտում 0րէնքը, հետեւանքները վաղ թէ ուշ անպայման «հանդիպում» են մեզ։ Ի վերջոյ, իւրաքանչիւր մեղանչական արարք արհամարհանք է Աստծու իմաստութեանը եւ անհնազանդութիւն Նրա կամքին։ Աստուած իր կամքը երբեք չի պարտադրում մարդուն, այլ ասում է՝ «արա՛» կամ «մի՛ արա»։ Շարունակութիւնը ընտրում ենք մենք։ Կգան օրեր, կանցնեն երկինքն ու երկիրը, բայց Աստծու խօսքից եւ ոչ մի կէտ կամ նշանախեց չի կորցնելու իր զօրութիւնը (Մատթ., 5, 17-18)։ Այստեղ յիշուած «կէտն ու նշանախեցը» եբրայական այբուբենի ամենափոքր կէտադրական նշանն ու տառն են, որոնք այդ լեզւում ունեն իրենց որոշակի նշանակութիւնը։ Հնում հրեաները ամենայն բծախնդրութեամբ էին արտագրում Հին Կտակարանի տեքստերը, որ յանկարծ որեւէ կէտ կամ նշանախեց (յովտ) չկորցնեն։ Կումրանում յայտնաբերուած ձեռագրերը աւելորդ անգամ ապացուցեցին այդ։ Երբ լեզուաբանները «գործի անցան» եւ համեմատեցին Կումրանի ձեռագրերում յայտն աբերուած Եսայի մարգարէի գիրքը արդի տպագիր հրատարակութիւնների հետ, ամէն ինչ պարզուեց. ոչ մի կէտ կամ նշանախեց չէր կորցրել իր «զօրութիւնը ». տեքստերը բացարձակապէս նոյնն էին։ Ինչպէս որ ժամանակի ու դարերի ընթացքում չէր կորել ոչ մի «կէտ կամ նշանախեց», այնպէս էլ այսօր չի կորել նրանց ներքին զօրութիւնը. Աստծու պատուիրաններին պէտք է բոլոր ժամանակներում մօտենալ ամենայն ակնածանքով եւ մեծագոյն զգուշութեամբ։ Կեանքը ցոյց տուեց, որ մարդն առանց ծէսի չի կարող ապրել, ինչքան էլ որ քարոզեն «ոչ ծիսական» եկեղեցիները։ 0րէնքներով են ուղղւում մարդու կեանքն ու վարքը, օրէնքները պահելով ենք մենք վկայում, որ Աստծու զաւակներ ենք եւ քրիստոնեաներ։ Երբ մարդը մեղանչեց Աստծու պատուիրանների դէմ եւ ճաշակեց «արգելուած պտուղը», մթնեց նրա իմացականութիւնը, տկարացաւ մտքի դատողութիւնը. մարդը կորցրեց իր կատարեալ ազատութիւնը։ Բացուեցին նախածնողների աչքերը, նրանք ճանաչեցին բարին ու չարը, բայց զօրութիւն չունեցան բարին գործելու եւ չարից խուսափելու։ Նրանք զօրութիւն ունեցան տեսնելու միայն իրենց մերկութիւնը։ «Նրանց աչքերը բացուեցին, բայց հոգեւոր աչքերը փակւեցին», – գրում է Եկեղեցու հայրերից Որոգինէսը։ Գրեթէ նոյն վիճակում ենք յայտնւում եւ մենք, երբ պատուիրանազանց ենք լինում։ Այդ պատճառով էլ հնում մեր վարդապետները միշտ էլ մեծ ուշադրութիւն են դարձրել օրինապահութեան վրայ։ «Պահելով պատուիրանը, – գրում է Տաթեւացին, – մարդը չի ընկնի մեղքի մէջ, իսկ եթէ գործի էլ, շուտով կապաշխարի եւ կարդարանայ»։ Աւելին, Աստծու հանդէպ ունեցած երկիւղն ու օրինապահութիւնը մարդու «միտքն են պայծառացնում»։ Տաթեւացին 0րինապահութիւնը նմանեցնում է պարիսպների եւ ցանկապատի, որոնք պահում են մարդուն թշնամուց։ Այդ պարիսպները նա բաժանում է երեք մասի՝ ներքին, միջին եւ արտաքին։
Ա. Ներքին պարիսպը խոհեմութիւնն է, ամէն բան սկսելուց առաջ մտա-ծելը եւ ամէն ինչում իմաստուն գտնուելը։ Այս պարիսպը ետ է պահում մարդուն անխոհեմ ու անլուրջ քայլերից։
Բ. Միջին պարիսպը մեր առաքինի գործերն են՝ աղօթքը, եկեղեցի գնալը, պահքը, ողորմութիւնը, ներողամտութիւնը եւ այլն։
Գ. Արտաքին պարիսպը Աստծու օրէնքներն են, որոնք պահպանում եւ կանոնաւորում են մեր կեանքը։ «Իմաստութեամբ մենք պարսպապատում ենք մեր միտքը, գործերով՝ հոգին եւ օրէնքով՝ բոլոր զգայարանները, միտքն ու հոգին», – եզրափակում է նա։
3. «Վա՛յ ինձ, վա՛յ ինձ, վա՛յ ինձ։ Զո՞րն ասեմ, կամ զո՛րն խոստովանիմ, զի անթիւ են յանցանք իմ, աններելի՛ են ցաւք իմ, եւ անբժշկելի՛ են վէրք իմ՝ մեղայ Աստուծոյ»։ Այս երեք վայերը համապատասխանում են Ա հատուածի երեք մեղանչումներին՝ խորհրդով, խօսքով եւ գործերով։ Գիտակցելով մեղքի ու յանցանքի խորութիւնը՝ զղջացողը խոստովանում է, որ դրանք աններելի ու անբժշկելի են եւ այստեղ էլ բացւում են հաւատի աչքերը՝ տեսնելու Յիսուսի փրկարար զօրութիւնը , Նրա ներելու անսահմանութիւնը եւ մեղքը թողելու ամենազօր կարողութիւնը։
Թ հատուած
«Հայր սուրբ, զքեզ ունիմ միջնորդ հաշտութեան եւ բարեխօս առ միածին Որդին Աստուծոյ, զի իշխանութեամբդ, որ տուեալ է քեզ, արձակեսցես զիս ի կապից մեղաց իմոց, աղաչեմ զքեզ»։
Մեղքերի խոստովանութիւնից յետոյ, ապաշխարողը դիմում է պաշտօն եային, խնդրելով, որ նա իր իշխանութեամբ արձակի իրեն մեղքերից։ Արձակում ստանալուց յետոյ է, որ խոստովանողը իրաւունք է ստանում հաղորդութիւն ստանալու, այսինքն՝ Քրիստոսի հետ մէկ լինելու եւ եկեղեցու մէջ իր տեղը գրաւելու։ Հետեւաբար, շատ կարեւոր է իմանալ, թէ այդ ի՞նչ իշխանութեամբ է թողութիւն տրւում զղջացողի մեղքերին եւ արդեօ՞ք եկեղեցին (պաշտօն եան) այդ իրաւունքն ունի։ Եկեղեցի բառը յունարէն է եւ նշանակում է ժողով , իսկ քրիստոնէական ընկալմամբ՝ ճշմարիտ հաւատացեալների միաբանութիւնն է, որոնք հաստատուած են «ի վերայ հիման առաքելոց եւ մարգարէից», մի հաւատով, մի մկրտութեամբ, մի Հոգիով։ Նիկիական Հաւատամքը բնորոշում է եկեղեցուն, որպէս «միմիայն ընդհանրական եւ Առաքելական Սուրբ Եկեղեցի»։ Քրիստոսի եկեղեցին մի է, այսինքն՝ նրա բոլոր անդամները՝ տարբեր ազգեր եւ լեզուներ, թէ՛ անցեալում, թէ՛ հիմա եւ թէ՛ յետագայում հաւատում են մի Քրիստոսի, որն էլ նրա Գլուխն է։ Եկեղեցին Քրիստոսի մարմինն է։ Եկեղեցին սուրբ է, քանի որ Սուրբ է Ինքը՝ Յիսուս, որն իր արիւնով սրբեց եկեղեցուն։ Եկեղեցին Ընդհանրական է, որովհետեւ նա որեւէ ազգի կամ ժողովրդի առանձնաշնորհումը չէ, այլ սեփականութիւնն է ամբողջ մարդկութեան։ Յիսուս մեռաւ բոլորի համար, եւ եկեղեցու մէջ կարող են ընդունուել բոլորը, առանց խտրականութեան։ Տարբեր ազգերի մէջ եղող եկեղեցիների գոյութիւնը չի խախտում Եկեղեցու ընդհանրականութիւնը, քանի որ բոլոր նրանք միակ ճշմարիտ քրիստոնէական եկեղեցու տարբեր ճիւղերն են։ Եկեղեցին նաեւ Առաքելական է, այսինքն՝ նրա հաստատութիւնը սկսւում է 12 առաքեալներից։ Եւ այս ամէնը ամփոփւում է Քրիստոսի մէջ, այսինքն, Աստծու Արքայութեան սկիզբը, վերջը, այբն ու քէն, եկեղեցու հիմքն ու գլուխը, վէմն ու գագաթը, կեանքն ու փրկութիւնը Քրիստոսն է։ Հետեւաբար Եկեղեցին, լինելով Քրիստոսի մարմինը, Քրիստոսից յետոյ Քրիստոսի գործի շարունակողն է այս աշխարհում։ 0ձնեցին ասում է, որ ինչպէս Առաջին Ադամի կողից ստեղծուեց Եւան՝ կինը, «եւ տուաւ նմա յօգնականութիւն», այնպէս էլ Երկրորդ Ադամի կողից, «յորմէ ել արիւն եւ ջուր», ստեղծուեց եկեղեցին, որի համար Պօղոսն ասում է, որ «այդ խորհուրդը մեծ է»։ Եւ այսպէս, ամէն մի հաստատութիւն պէտք է ունենայ իր նպատակը, որին եւ նա պէտք է ձգտի։ Այդ նպատակն իրագործելու համար նա պէտք է ունենայ նաեւ իր կազմակերպութիւնը , կանոնները, սկզբունքները եւ, որ ամենակարեւորն է, իշխանութիւնը։
Երբ Յիսուս տաճարը մաքրում էր առեւտուր անողներից, քահանայապետերն ու ժողովրդի ծերերը մօտեցան նրան եւ հարցրին. «Ի՞նչ իշխանութեամբ ես այդ անում, ո՞վ տուեց քեզ այդ իշխանութիւնը» (Մատթ., ԻԱ, 23)։ Վերջին ժամանակներում շատ տարածուած համերգային եւ մարզահրապարակային խոստովանութիւնները, ինչ խօսք, շատ կասկածելի են, քանի որ յայտնի չէ, թէ պաշտօնեան ի՞նչ իշխանութեամբ է թողնում մարդկանց մեղքերը, եւ կամ ո՞վ է տուել նրանց այդ իշխանութիւնը։ Նրանք, իհարկէ, կսկսեն հիմնաւորել իրենց արածները տարբեր տեղերից բերուած համարներով, բայց միեւնոյն է, նրանք չունեն այդ իշխանութիւնը, քանի որ իշխանութիւնը չի հիմնաւորւում, այլ տրւում է։ Հետեւաբար, մենք պէտք է լաւ իմանանք, թէ ինչ իշխանութեամբ է կատարւում մեր եկեղեցում որեւէ բան։ Եւ եկեղեցին, որպէս կանոնաւոր մի կազմակերպութիւն, ամենեւին էլ նման չէ աշխարհիկ շատ հիմնարկների եւ կազմակերպութիւնների, ուր ով ինչ ուզի՝ անում է։ Ուրեմն, զղջման այս աղօթքի վերջին մասում, ապաշխարողը, իմանալով այդ իշխանութեան մասին եւ վստահելով այդ իշխանութեանը, համարձակօրէն խնդրում է պաշտօնեային, որ նա արձակում տայ իրեն։ Զղջացողը վստահ է, որ Եկեղեցին ունի այդ իշխանութիւնը։ Ս. Գիրքն էլ է վկայում այդ մասին։ Յիսուս յարութիւնից յետոյ ասաց. «Ինձ է տրուած ամէն իշխանութիւն երկնքում եւ երկրի վրայ. ինչպէս Հայրը ինձ ուղարկեց, ես էլ ձեզ եմ ուղարկում։ Գնացէ՛ք ուրեմն աշակերտ դարձրէ՛ք բոլոր ազգերին, նրանց մկրտեցէ՛ք Հօր եւ Որդու եւ Սուրբ Հոգու անունով։ Ուսուցանէք նրանց պահել այն բոլորը, ինչ որ ձեզ պատուիրեցի։ Եւ ես ահա ձեզ հետ եմ բոլոր օրերում՝ մինչեւ աշխարհի վախճանը» (Մատթ., 28, 18-20)։ Այսինքն, Յիսուս իր ունեցած իշխանութեամբ ուղարկում է իր աշակերտներին ժողովրդի մէջ եւ նրանց իշխանութիւն տալիս եւ խոստանում մինչեւ աշխարհի վախճանը նրանց հետ լինել, այսինքն՝ իշխանութիւնը մինչ հիմա ուժ ունի։ Եկեղեցին ժամանակաւոր չէ, այլ բոլոր ժամանակների համար է, ուրեմն եւ եկեղեցում եղած եւ հաստատուած իշխանութիւնն էլ ժամանակ չպէտք է ճանաչի։ Հետեւաբար, առաքեալներին տրուած իշխանութիւնը պէտք է շարունակուէր նրանց յաջորդների վրայ էլ։ Բոլոր եկեղեցիները, չնայած իրենց տարբերութիւններին, համամիտ են այն բանին, որ Առաքեալների իշխանութիւնը յաջորդաբար փոխանցուեց եպիսկոպոսներին, որոնք եւ կարգաւորում էին իրենց եկեղեցիների հոգեւոր կեանքը՝ ձեռնադրելով նոր պաշտօնեաների ու այդպէս շարունակաբար մինչ մեր օրերը։ Հետեւաբար մեր եկեղեցում էլ, պաշտօնեաների իշխանութիւնը գալիս է անձամբ Յիսուսից եւ առաքեալներից։ Իսկ զանազան եկեղեցիների յաւակնութիւնը՝ առաջին լինելու, չի հիմնաւորւում եւ ոչ մի բանով։ Այսպէս, Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցին իրեն է վերապահում «Երկնքի բանալիները», ասելով, թէ Յիսուս Պետրոսին է տուել այդ իշխանութիւնը, որն էլ իր հերթին հիմնել է Հռոմի եկեղեցին։ «Յիսուս հրամայեց, որ Պետրոսի դաւանութեան վրայ շինեն եկեղեցին. նա չասաց՝ Դու վէմ եղիր, այլ՝ Դու վէմ ես, այսինքն՝ դու ինքդ վէմ ես։ Եւ ոչ միայն Պետրոսը, այլ նաեւ մնացած աշակերտները հիմք եւ վէմ են» (Ճահկեցի)։ «Նրա հիմքերը սուրբ լեռների վրայ են», – ասում է Սաղմոսը (86, 1)։ Իսկ այստեղ օգտագործուած է ոչ թէ հիմք (եզակի), այլ՝ հիմքեր (հոգնակի), այսինքն՝ երկնքի բանալիները տրուած են ոչ միայն Պետրոսին, այլ նաեւ միւս առաքեալներին։ Եւ ոչ միայն բանալիները, այլեւ՝ կապելն ու արձակելը։ Մանաւանդ որ, ըստ Ս. Գրքի, ամէն ինչ հասարակաց էր (Մատթ., 19, 28, 5, 13-14 եւ այլն), այսինքն՝ «յայտնի է, որ ամենքին շնորհուեց կապելու եւ արձակելու իշխանութիւնը», – եզրափակում է Ճահկեցին։ Ահա այն հիմնական համարները, որոնք վկայում են առաքեալների հաւասար իշխանութիւն ունենալը. Մատթ., 18, 17, Յովհ., 14, 16, Յովհ., 20, 22, Մատթ., 28, 18, Մարկ., 16, 15, Ա Կորնթ., 12, 29, Եփես., 4, 11։ Ոմանք այս հաւասարութիւնը խախտելու համար բերում են Յովհ., 21 գլխի պատմութիւնը՝ ցոյց տալու համար Պետրոսի առաւելութիւնը միւս առաքեալների հանդէպ։ Երբ Պետրոս երեք անգամ վկայեց, որ սիրում է Յիսուսին, Յիսուս առաջին անգամ ասաց. «Արածեա՛ զգառինս իմ», երկրորդ եւ երրորդ անգամ՝ «Արածեա՛ զոչխարս իմ» (Յովհ., 21, 15-17)։ Այստեղից էլ հետեւեցնում են, որ Պետրոս իշխան է նշանակւում «գառների եւ ոչխարների» վրայ, որոնք եւ ներկայացնում են եկեղեցին եւ եկեղեցու սպասաւորներին։ Իհարկէ, «արածեա՛» բայի տակ կարելի է դեռ հովուելու իմաստ հասկանալ, բայց «ոչխար» բառը հովիւ իմաստով վերցնել եւ այդպիսով Պետրոսին հովիւների տեսուչ կարգել երբեք չի աւանդուած ոչ Ս. Գրքով եւ ոչ էլ աւանդութեամբ (0րմանեան)։ Մինչդեռ Յիսուսի երեք հրամանները եւ Պետրոսի երեք պատասխանները միանգամայն այլ մեկնութիւն ունեն։ Պետրոսը իր երեք յայտնի ուրացութիւններով կորցրել էր Յիսուսից ընդունած շնորհները, մինչդեռ միւս առաքեալները ուղղակի փախել էին Յիսուսից՝ վախից դրդուած, այսինքն՝ աւելի բարւօք վիճակում էին, քան Պետրոսը։ Եւ բնական է, որ այդ ուրացութիւնները պէտք է ներուէին բացայայտ խոստովանութեամբ, որով եւ յայտնի է դառնում Յիսուսի երեք հարցումների նպատակը։ Աւետարանի պատմութեան ընթացքն էլ է այդ վկայում։ «Պետրոսը տրտմեց, երբ Յիսուս երեք անգամ ասաց, թէ՝ Սիրո՞ւմ ես ինձ, քանի որ յիշեց առաջին համարձակ խոստմունքը եւ ուրացութիւնները եւ այլեւս խրոխտաբար չէր ասում, թէ՝ “թէպէտ եւ ամենեքեան գայթակղին ի քէն, սակայն ես ոչ գայթակղեցայց” (Մատթ., 16, 33), այլ խոնարհաբար ասում էր. “Տէր, դու զամենայն գիտես եւ զամենայն ճանաչես, եւ եթէ սիրեմ զքեզ” (Յովհ., 21, 17)։ Արդ, Յիսուս պարզապէս Պետրոսին է վերադարձնում արդէն ստացած իշխանութիւնը եւ խրատում, որ այլեւս միայն խօսքով չյայտնէ իր սէրը, այլ նաեւ արդեամբ եւ գործովք՝ տոկալով դժուարութեանց մէջ եւ հաւատարիմ լինելով կեանքի չափ՝ քրիստոնէութեան տարածման, գառներին եւ ոչխարներին արածացնելու առաքելական պաշտօնին» (0րմանեան)։
Եւ այսպէս, զղջացողը, հաւատալով եւ վստահելով պաշտօնեային, իմանալով Յիսուսից նրան տրուած իշխանութեան մասին, խոստովանելով իր մեղքերը, արձակում է խնդրում նրանից, որն էլ, օգտագործելով իր իշխանութիւնը, ասում է.
Ժ հատուած (արձակումն)
«Ողորմեսցի՛ քեզ մարդասէրն Աստուած, եւ թողութիւն շնորհեսցէ ամենայն յանցանաց քոց, խոստովանացելոցն եւ մոռացելոցն։ Եւ ես կարգաւս քահանայական իշխանութեան եւ հրամանաւն աստուածային, թէ զոր արձակիցէք յերկրի՝ եղիցի արձակեալ յերկինս։ Նովին բանիւն արձակեմ զքեզ յամենայն մասնակցութենէ մեղաց քոց. ի խորհրդոց՝ ի բանից եւ ի գործոց. յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ։ Եւ դարձեալ տամ զքեզ ի խորհուրդս սուրբ եկեղեցւոյ, զի զոր ինչ գործիցես՝ եղիցի քեզ ի բարեգործութիւն եւ ի փառս հանդերձեալ կենացն։ Ամէն», այսինքն՝ «Թող ողորմի քեզ մարդասէրն Աստուած եւ թողութիւն շնորհի քո բոլոր յանցանքներիդ, խոստովանածներիդ եւ նրանց, որ մոռացել ես խոստովանել։ Եւ ես էլ, քահանայական կարգի իշխանութեամբ եւ Աստծու հրամանով, որ ասում է, թէ՝ “Ում որ արձակէք երկրի վրայ, թող արձակուած լինի երկնքում”, այդ նոյն խօսքերով արձակում եմ քեզ մեղքի ամէն տեսակ մասնակցութիւնից, որ կատարել ես խորհրդով, խօսքով եւ գործերով Հօր, Որդու եւ Ս. Հոգու անունով։ Եւ դարձեալ քեզ եմ յանձնում Ս. եկեղեցու խորհուրդներին, որպէսզի ինչ բարիք որ գործես, լինի քեզ բարեգործութեան եւ հանդերձեալ կեանքի համար. Ամէն»։ Այստեղ աւարտւում է Արձակումը, եւ խոստովանողը, մաքրուած իր մեղքերից, պատրաստ է նորից լծուելու Յիսուսի քաղցր լծին։ Պաշտօնեան սրբուածին խորհուրդ է տալիս այլեւս չկեղտոտուել լայն երիքովեան ճանապարհներին, այլ յանձնուել Ս. Եկեղեցուն եւ նրա զօրաւոր խոր- հուրդներին։ Այսուհետեւ խոստովանողը մեղաւոր արահետներով գնալու փո- խարէն պարտաւոր է գնալ բարեգործութեան ճանապարհներով։
Հատված՝ Սերժ Մայիլեանի «Ոսկեփորիկ կամ կրոնական գիտելիքների հանրագիտարան» գրքից
