Հպարտությունը յոթ մահացու մեղքերից առաջինն է եւ գլուխը բոլոր մեղքերի: Հպարտությամբ էր, որ սատանան, իրեն անչափ մեծ մեկը կարծելով ու նախանձելով Աստծո մեծ փառքին, ցանկացավ Նրա տեղը գրավել: Այս մասին Եսայի մարգարեի գրքում կարդում ենք. «Արդ, ինչպես երկնքից ընկավ արուսյակը, որ ծագում էր առավոտյան. նա, որ ուղարկվում էր բոլոր ազգերին, ընկավ գետին ու խորտակվեց: Մտքիդ մեջ ասում էիր. «Երկինք կբարձրանամ, իմ գահը կդնեմ երկնային աստղերից ավելի վեր. կնստեմ բարձր լեռան վրա, …կբարձրանամ ամպերից էլ վեր, կնմանվեմ Բարձրյալին» (Եսայի ԺԴ 12-14, նաեւ` Եզեկիել ԻԸ 17): Եվ երբեմնի Արուսյակ հրեշտակը, կամենալով «նմանվել Բարձրյալին», հենց հպարտության պատճառով գահավիժեց երկնքից եւ դարձավ սատանա: Եվ նույն` հպարտության ախտը բորբոքելով առաջին մարդկանց սրտում` նրանց մղեց պատվիրանազանցության եւ զրկեց դրախտից: Այսպիսով` հպարտությունը հրեշտակներին երկնքից եւ մարդուն դրախտից դուրս գցեց: Եվ մինչ օրս էլ սատանան մարդկանց սրտերում սերմանում է այդ կործանարար ախտը, որը աստվածապատկեր մարդուն սատանայի որդի է դարձնում: Հպարտությունից ծնվում են փառասիրությունը, սնափառությունը, ինքնահավանությունը, ինքնագովությունը, մեծամտությունը, պատվասիրությունը, կեղծավորությունը, անհնազանդությունը…. Այս մեղքերը մարդուն դատապարտում են հավիտենական կործանման, եթե ճշմարիտ զղջմամբ եւ ապաշխարությամբ չեն քավվում:
Ցավալի է, բայց այս ախտով տառապող մարդիկ չեն էլ գիտակցում իրենց հոգու ախտահարված վիճակը, չեն տեսնում այն վտանգը, չարիքը, որը կրում են իրենց հոգում եւ տարածում շրջապատում: Մեր կողքին այսօր ապրում են, այսպես կոչված, «հպարտության մարմնացումներ», որոնց սատանան հոգեւորապես կուրացրել է, որպեսզի չտեսնեն իրենց մեղքը, որը սկիզբն է բոլոր մեղքերի: Այսպիսիք շատ մեծ կարծիք ունեն իրենց մասին, միշտ ճիշտ են իրենց որոշումներում, եւ ոչ ոք իրավունք չունի նույնիսկ իրավացիորեն դիտողություն անելու նրանց, որովհետեւ նրանք հասարակ մահկանացու չեն, նրանց բոլորը պիտի պատվեն, մեծարեն: Ինչպես Էքզյուպերին է ասում՝ «Սնապարծ մարդկանց միշտ թվում է, որ բոլորը հիացած են իրենցով: …Սնապարծ մարդիկ, բացի գովեստից, մնացած ամեն ինչի նկատմամբ խուլ են», նույնիսկ` անկեղծ խորհրդի, որովհետեւ հպարտը չի ուզում լսել անգամ այն, ինչն իր օգուտի համար է. չէ՞ որ ինքն ամեն ինչ գիտի: Հիշենք «Գործք առաքելոց»-ից Հերովդեսի փառասիրության օրինակը, թե ինչպես նա ամբոխի կողմից մեծարվեց իբրեւ Աստված եւ հպարտության ու փառասիրության արդյունքում որդերին կեր դարձավ (տե՛ս Գործք. ԺԲ 20-23):
…Այնքան զարմանալի չէ, որ աստվածճանաչողություն չունեցող մարդիկ են վարակված այս ախտով` ապրելով չար ու անօրեն կյանքով, բայց ցավալի է, որ սատանան ծածուկ հնարներով ու աներեւույթ ցանցերով, խարդավանքներով հպարտության մահաբեր թույնն է կաթեցնում Աստծուն զինվորագրվածների, մկրտված քրիստոնյաների սրտում, ովքեր ապրում են, կարծեք թե, քրիստոնեական կյանքով, մասնակից են սուրբ Պատարագին, հաղորդվում են Քրիստոսի Սուրբ Մարմնի եւ Արյան խորհրդին: Բայց միաժամանակ որեւէ մեկը երբեք չի կարող նրանց ասել. «Աչքիդ վերեւը ունք կա»: Ցավալի է, բայց այդպիսիք չեն տեսնում իրենց հոգու ախտահարված վիճակը, դեռ ավելին՝ իրենց պահվածքով գայթակղություն են Եկեղեցու ծիրից դուրս կանգնած մարդկանց համար, մինչդեռ Քրիստոսի ողջ կյանքը խոնարհության մի յուրօրինակ քարոզ էր Իր հետեւորդներին: Իսկ ինչպե՞ս կարող է Քրիստոսի հետեւորդը, իրեն քրիստոնյա համարող մարդն իր ողջ հոգով եւ էությամբ լինել հպարտության մարմնացում եւ գայթակղություն շրջապատին: Այդպիսի մեկը խոսքով է միայն քրիստոնյա: Գուցե ավելի ճիշտ կլինի ասել, որ այդպիսին քրիստոնեության հետ ամենեւին կապ չունի: Մինչդեռ շատ-շատերը, ովքեր գաղափար անգամ չունեն, թե ինչ է Պատարագը, Հաղորդությունը…, սակայն իրենց ողջ հոգով եւ էությամբ քրիստոնյա են, այսինքն` կրողն են քրիստոնեական մի շարք առաքինությունների (բարություն, կամեցողություն, ներողամտություն, զոհողություն, ողորմածություն, առատաձեռնություն…), առանց վայրկյան անգամ մտածելու՝ սիրտն էլ կհանեն ու կտան, եթե ուզես: Ահա թե ինչպես է սատանան որսում եւ գաղտնաբար իր ծուղակը գցում Աստծուն որդիության կոչված մարդուն, ով կարծելով, թե փրկության ճանապարհին է, սակայն մոտ է կործանման, որովհետեւ մահացու մեղքերից առաջինի եւ բոլոր մեղքերից մեծագույնի կրողն է ու չի գիտակցում այդ:
Ավետարանն ասում է. «Թող քեզ քո ընկերը գովի, եւ ոչ թե քո բերանը, օտարը եւ ոչ թե քո շուրթերը» (Առակ. ԻԷ 2), նաեւ` «Ով իր անձից է խոսում, իր անձի փառքն է որոնում» (Հովհ. Է 18): Ով մարդ, եթե դու քեզ քրիստոնեության հետեւորդ ես համարում, ինչպե՞ս ես գովերգում քեզ բոլոր հնարավոր եւ անհնարին կերպերով, չէ՞ որ Տերն ասում է Ավետարանում. «Երբ այդ բոլոր բաները կատարեք, ասացեք` անպիտան ծառաներ ենք. ինչ պարտավոր էինք անել, այն արեցինք» (տե՛ս Ղուկ. ԺԷ 10), այսինքն` ինչպիսի առաքինություն ու բարիք էլ գործես, ոչ միայն մի բարձրաձայնիր ու շեփորիր, այլեւ համարիր, որ պարտավոր էիր անել ու արեցիր: Ի՞նչ կապ ունի քրիստոնեությունն ինքնագովեստի հետ, որի արդյունքում քեզ պիտի փառաբանեն ու մեծարեն, ի՞նչ կապ ունի խոնարհությունը հպարտության հետ: Խոնարհությունը հպարտության հակադիրն է: Մեր Տերն էլ «չեկավ ծառայություն ընդունելու, այլ` ծառայելու» (Մատթ. Ի 28): Նա Վերջին ընթրիքի ժամանակ խոնարհվեց եւ լվաց Իր աշակերտների ոտքերը, երկնքի ու երկրի Արարիչը խոնարհվեց հողի` մարդու առջեւ` Իր հետեւորդներին տալով խոնարհության մեծագույն օրինակը… Իսկ մե՞նք: Մեզ քրիստոնյա ենք համարում, բայց չենք խոնարհվում նույնիսկ մեզ հարազատ, մտերիմ մարդկանց առջեւ, ուր մնաց` օտարի: Ո՞ւր է մեր քրիստոնեությունը, երբ փոքր-ինչ զոհողության չենք ցանկանում գնալ՝ հանուն դիմացինի օգուտի: Եթե ես չեմ կամենում իմ ժամանակից, իմ հանգստից կամ գումարից զոհել իմ մերձավորի, ընկերոջ օգուտի, բարիքի համար, ապա ես շա՜տ հեռու եմ քրիստոնեությունից: Չէ՞ որ ես միայն ինձ համար չեմ ապրում, այլ նաեւ՝ ուրիշների, ոչ միայն իմ հարազատների, այլեւ` օտարների համար: Սբ Պողոս առաքյալն ասում է. «Միայն ձեր շահը մի փնտրեք, այլ յուրաքանչյուր ոք` ընկերոջ շահն էլ» (Փիլիպ. Բ 4): Ինչպե՞ս ես կարող եմ հանգիստ խղճով աղոթել Աստծուն, Ով պատվիրում է սիրով, ներողամտությամբ ու խոնարհությամբ վերաբերվել միմյանց, Ով սբ Պողոս առաքյալի բերանով ասում է. «Մի արեք որեւէ բան հակառակության հոգով, ոչ էլ որեւէ բան` սնապարծությամբ, այլ խոնարհությամբ մեկդ մյուսին ավելի լավ համարեցեք, քան ինքներդ ձեզ» (Փիլ. Բ 3): Իսկ ես ոչ միայն այդ չեմ կարողանում անել, այլեւ իմ ամբարտավան ու արհամարհական ընթացքով դառնություն եմ պատճառում ուրիշներին: Մի՞թե խղճի խայթոցներից չեմ տանջվի ես: Անշուշտ, կտանջվեմ, եթե Տիրոջ ողորմությամբ իրապես բացվեն հոգուս աչքերը, ու տեսնեմ մեղքերս, տեսնեմ իմ մեջ արմատավորված հպարտությունը` դրանից բխող բոլոր մեղքերով: «Առանց խոնարհության թեկուզ մինչեւ երկինք հասցնես առաքինությանդ շինվածքը, վերեւից ներքեւ փուլ կգա ու կկործանվի, եթե խոնարհությունը որպես հիմք չունի»,- ասում է Սարգիս Շնորհալին: Իսկ Անանիա Նարեկացին ասում է. «Խոնարհությունը որպես աղ համեմիչ է ողջ առաքինության, եւ ուր սեր եւ խոնարհություն չկա, առաքինությունը նեխած է եւ անարգ: Խոնարհություն է, երբ տեսնում ես որեւէ մեկի հանցանքը եւ չես բամբասում եւ ոչ էլ դատում նրան, քանի որ մտածում ես, որ դու եւս հանցավոր ես եւ ուրիշ մեկին չես կարող դատել՝ ըստ Տիրոջ խոսքի. «Մի՛ դատեք, որպեսզի չդատվեք» (Մատթ. Է 1): Հպարտ, ամբարտավան ու ինքնագոհ մարդը տանել չի կարողանում, վրդովվում ու զայրույթով է լցվում, երբ որեւէ առաքինի անձի իր ներկայությամբ գովում կամ պարզապես դրական ենք արտահայտվում նրա մասին: Ո՞վ կարող է հանդգնել իր ներկայությամբ գովել որեւէ մեկին… Այս մասին էլ է խոսում Անանիա Նարկացին` ասելով.«Խոնարհություն է, երբ մեծարում են ընկերոջդ եւ քեզ անտեսում, դու չես տրտմում, այլ այսպես ես ասում, թե` «Սրան էլ արժանի չեմ, ինչ ունեմ»…»: Ահա որքան վտանգավոր եւ հոգեկործան չարիք է հպարտությունը, որն իրեն ենթարկվածներին դարձնում է թշնամի բոլոր մարդկանց հետ:
Բայց արդարադատ Աստված բազում կերպերով (հիվանդություն, ձախորդություն, տարբեր փորձություններ…) մշտապես փորձում է սթափեցնել եւ խոնարհեցնել հպարտին` ապաշխարության ու փրկության հնարավորություններ ընձեռելով: Ասվածի լավագույն օրինակների կարող ենք հանդիպել Սուրբ Գրքում եւ սրբերի վարքերում: Հիշենք եւ միշտ մեր աչքի առջեւ ունենանք Նաբուգոդոնոսոր արքայի օրինակը Դանիել մարգարեի գրքից: Մարգարեն ասում է արքայի մասին. «Երբ գոռոզացավ նրա սիրտը, եւ նրա հոգին համարձակվեց ամբարտավանանալ, նա ընկավ իր թագավորական աթոռից, պատիվը վերացավ նրանից» (Դանիել Ե 20), եւ ինչպես կանխավ մարգարեացել էր Դանիելը, նա հալածվեց ու վտարվեց մարդկանց միջից, ինչպես արջառ` նա խոտ էր ուտում, եւ նրա մարմինը թրջվեց երկնքի ցողից, մինչեւ որ նրա մազերը երկարեցին առյուծի մազերի չափ, եւ նրա եղունգները` թռչունների մագիլների պես (տե՛ս Դանիել Դ 30): Երբեմնի հզոր արքան իրավացիորեն պատժվեց իր անօրեն եւ ամբարտավան ընթացքի համար. նա իր թագավորությունը, հզորությունն ու իշխանությունը վերագրեց իր կամքին եւ զորությանը` չընդունելով, որ Բարձրյալից է այն եւ ճիշտ չտնօրինելու դեպքում կվերցվի իրենից: Ուստի Աստված խոնարհեցրեց նրան, որովհետեւ «բոլորին, ովքեր կամբարտավանանան, Աստված կարող է խոնարհեցնել» (Դանիել Դ 34): Եվ միայն ճշմարիտ զղջման եւ ապաշխարության, ինչպես նաեւ ողորմության գործերի միջոցով Աստված ներեց նրան եւ վերստին Իր ողորմությանն արժանացրեց…
Եվ քանի որ ողջ առաքինության հիմքը խոնարհությունն է, եւ բոլոր սրբերը խոնարհությամբ են հաճելի եղել Աստծուն, Աբրահամն էլ էր խոնարհվում եւ ասում. «Ես հող եմ ու մոխիր», դրա համար նահապետների գլուխ եղավ: Այսպես եւ Դավիթն էր ասում. «Ես որդ եմ եւ ոչ մարդ…», դրա համար Աստծուց մարգարեության շնորհ ստացավ եւ կանչվեց ժողովրդին թագավորելու: Այսպես եւ Եսային էր ասում. «Վայ ինձ, որովհետեւ պիղծ շուրթեր ունեմ», դրա համար աստվածաբան կոչվեց մարգարեների մեջ: Այսպես եւ Կարապետն էր ասում. «Արժանի չեմ արձակելու Նրա կոշիկների կապերը», դրա համար արժանի եղավ Քրիստոսին մկրտելու: Այսպես եւ Պետրոսն էր ասում. «Հեռու գնա ինձնից, Տե՛ր, որովհետեւ ես մեղավոր մարդ եմ», դրա համար երկնքի արքայության բանալիներն ստացավ… Եվ Պողոսն էր ասում. «Արժանի չեմ առաքյալ կոչվելու, դրա համար երկինք թռավ եւ դրախտը տեսավ» (Անանիա Նարեկացի), ուստի ամեն ջանք գործադրենք, որ խոնարհությունը բնակվի մեր հոգում եւ սրտում` վերափոխելով մեր ողջ էությունը, հեռու վանելով մեզնից կործանարար հպարտության ամեն մի հատիկ: Խնդրենք Աստծուն լուսավորել մեզ` տեսնելու համար մեր հոգու վերքերն ու մեր մարդկային նկարագիրն աղճատող մոլությունները, որպեսզի կարողանանք հաճո լինել մեր Քրիստոս Աստծուն, Ով «հակառակ է ամբարտավաններին, իսկ խոնարհներին շնորհ է տալիս» (Ա Պետ. Ե 5)` վարձատրելով թե՛ այս, թե՛ հանդերձյալ կյանքում: Իսկ գալով ամբարտավաններին, մեծամիտներին ու հպարտներին` նրանց վախճանը կլինի հավիտենական դատապարտությունը` հեռու Տիրոջ ներկայությունից:
Անկեղծորեն զղջանք ամենքի Արարչի առջեւ այսօր, քանի դեռ ժամանակ ունենք, որովհետեւ վաղը կարող է ուշ լինել: Խորհենք այս մասին… Հիշենք տերունական խոսքը, որ ասում է. «Ով բարձրացնում է իր անձը` կխոնարհվի, եւ ով խոնարհեցնում իր անձը` կբարձրացվի» (Մատթ. ԻԳ 12): Ուստի «խոնարհվենք Աստծո հզոր ձեռքի տակ, որպեսզի ժամանակին Նա մեզ բարձրացնի» (տե՛ս Ա Պետ. Ե 6):
Աղբյուր «Քրիստոնյա Հայաստան» երկշաբաթաթերթ, հեղինակ՝ Անժելա ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
