Սբ. Ծննդյան և Աստվածհայտնության տոնը հայ ժողովրդի ամենասիրելի տոներից մեկն է եղել: Ժողովուրդն այս տոնն անվանել է նաև «Ջրօրհնեք»: Այս տոնին նախորդում էր պահքը: Ու չնայած այդ պահքի օրերից մեկն էլ Ամանորն էր, բայց հայերը խստորեն հետևելով պահքին բնորոշ կերակրատեսակներին՝ նույնիսկ ամանորյա գիշերը չէին լուծարում այն: Հունվարի հինգի երեկոյան՝ Ճրագալույցի պատարագի ավարտին, մոմերի լույսի ներքո, խնկաբույր տանը ընթրում էին, ուրախանում: Հայ ժողովրդի կենցաղում Ծննդյան տոնի հանդիսությունները պտտվում էին նախ և առաջ եկեղեցական ծիսակարգի շուրջ: Բայց և այնպես դրանց միահյուսված էին որոշ ժողովրդական սովորույթներ, որոնք տոնին մասնակիորեն հաղորդում էին ժողովրդական բնույթ1 : Ճրագալույցից հետո մարդիկ դուրս էին գալիս, երգում էին, ուրախանում.
Այսօր տոն է Ծննդյան, ավետի՜ս,
Աշխարհ լցվավ լիություն, ավետի՜ս,
Մեր Տերն էլավ նահատակ, ավետի՜ս,
Դժողքն էլավ դուռ խորտակ, ավետի՜ս2 :
Քրիստոսի հրաշափառ Ծնունդն ավետող երեխաների խմբերն այսպիսի երգերով թակում էին դռները, մեծերը բացում և կոնֆետներ էին բաժանում, քաղցրեղեն: Սակայն խորհրդային կարգերի օրոք բոլշևիկները Սբ. Ծննդյան բոլոր ավանդույթները պոկեցին և միացրին հունվարի 1-ին: 70 տարի շարունակ մարդկանց մտքերը կենտրոնացնելով դեպի Նոր տարին` հունվարի 6-ն էլ, հունվարի 7-ն էլ հայտարարվեցին աշխատանքային օրեր: Մեծերը հիշում են «рожденственская ёлка» արտահայտությունը, որ դարձավ «новогодняя ёлка», իսկ «рожденственская ночь»-ը դարձավ «новогодняя ночь»: Արդյունքն ակնհայտ է: Նոր տարին, որ յուրաքանչյուր քրիստոնյայի համար հոգևոր վայելքի և հաշվետվության օր պետք է լինի, հընթացս որի մենք պետք է ջանանք այս անցավոր ժամանակի մեջ անանց շնորհներ փնտրել՝ ի շինություն մեր հայրենիքի և ի պայծառություն Մայր Եկեղեցու, հաճախ վերածվում է որկրամոլության, ցուցամոլության և շվայտության զորեղ փառատոնի: Եվ այս իրարանցման մեջ մենք մոռանում ենք Քրիստոսին: Իսկ երբ Քրիստոս անտեսվում է մեր կյանքում, առաջանում է դատարկություն և ունայնություն: Իսկ մենք այն կամա թե ակամա լցնում ենք սին ու դատարկ հավատալիքներով:
Սբ. Գրիգոր Տաթևացին ասում է, որ Նոր տարին սկսեց տոնվել բաբելոնյան աշտարակաշինությունից հետո, երբ 72 ազգերը ցրվեցին ամեն մեկն իր երկիրն ու տեղ հասնելու առաջին օրը սահմանվեց իբրև տարեմուտ: Արդյունքում՝ հրեաների տարվա սկիզբը եղավ նիսան ամիսը, հռոմեացիներինը՝ հունվարը, հայերինը՝ նավասարդը և այլն: Հետագայում ազգերը միաբանվելով՝ Նոր տարին սկսեցին նշել հունվարին: Սակայն «հեթանոսներն Ամանորի առիթով մեծ զվարճություն, գինարբուք էին անում: Նույնիսկ նրանք, ովքեր հեռու էին հարբեցողությունից, մասնակցում էին գինարբուքին, որովհետև հեթանոսական սնահավատությամբ կարծում էին, թե ինչպես այս օրն անցկացնես, այդպես էլ կանցնի ողջ տարին»3: Եկեղեցական հայրերրը չէին կարող անտարբեր մնալ այս օրերին տիրող իրարանցմանը: Սբ. Հովհան Ոսկեբերանն, օրինակ, գրում է. «Ողջ գիշեր ծիծաղը, աղմուկմ ու չարաբանությունը, գիշերային պարերն ու կատակները գերել են մեր քաղաքը: Ամենից շատ ինձ տխրեցնում է հյուրանոցներում անցկացվող մեղսագործ և անժուժկալ խաղերը»: Սուրբ հայրերը հորդորում են չմոռանալ այն մասին, որ հունվարի 1-ի առավոտյան բոլոր եկեղեցիներում սբ. պատարագ է մատուցվում, և քրիստոնյայի համար պատշաճ է աղոթքով, Հաղորդությամբ սկսել տերունապարգև նոր տարին:
Շատ հետաքրքիր ու տարօրինակ են Ամանորի հետ կապված սնահավատությունները: Դրանցից մի քանիսն ունեն ճշմարտության հետքեր: Ասում են, օրինակ, որ տարեմուտի օրերին պետք է ներողություն խնդրել նրանցից, ում վիրավորել ենք նախորդ տարվա ընթացքում, թշնամիները պետք է հաշտվեն, վիրավորվածները՝ ներեն: Սա շատ իմաստուն որոշում է քրիստոնյայի համար, բայց պետք է հաշտվենք մեր թշնամիների հետ ո՛չ թե հաջորդ տարում ֆինանսական հաջողություններ կամ քաջ առողջություն ունենալու, այլ նախևառաջ Աստծուն հաճելի լինելու համար, պետք է ներենք ու ներողություն խնդրենք ո՛չ թե տարեմուտին նախորդող օրվա ընթացքում, այլ ամեն օր, ամեն անգամ, երբ ուզում ենք աղոթքի կանգնել, քանզի գրված է. «Եթե սեղանի վրա քո ընծան մատուցելու լինես և այնտեղ հիշես, թե քո եղբայրը քո դեմ մի ոխ ունի, քո ընծան թո՛ղ սեղանի առաջ և գնա՛ նախ հաշտվի՛ր քո եղբոր հետ և ապա ե՛կ քո ընծան մատուցի՛ր» (Մատթ. 5:23-24): Այլև հասկանալի է դեկտեմբերի 31-ին տնային տնտեսուհիների մաքրություն անելու սովորությունը: Եվ երբ նրանք ասում են, որ անում են դա, որպեսզի գալիք տարում հաջողություններ ունենան՝ միանգամայն պարզ է. ի՞նչ հաջողություններ կարող են լինել թափթփված տանը: Այնուամենայնիվ չենք կարող հասկանալ, թե ընտանեկան երջանկության հետ ի՞նչ կապ ունի կարմիր ժապավենով զարդարված ավել-թալիսմանը:
Որոշ դեպքերում այս հավատալիքները դուրս են գալիս բանականության սահմաններից՝ հարելով մոգական սովորություններին և, առաքյալի խոսքով, պառավական առասպելներին (Ա Տիմ. 4:7): Ինչեր ասես, որ չեն անում մարդիկ, որպեսզի ամանորյա գիշերը դառնա իրենց երազանքների կատարման միջոց. պետք է գրել երազանքը, վառել և խմել շամպայնի հետ, պետք է խաղողի 12 հատիկ ուտել`12 զանգերի հետ զուգահեռ, և այսպես շարունակ կարելի է թվարկել նմանատիպ ունայնությունները, բայց մենք դա չենք անի սնահավատ մարդկանց նորանոր գաղափարներ չտալու համար:
Սակայն այս բոլոր սնահավատություններին հավատացող մարդիկ չեն կարողանում պատասխանել մի շատ կարևոր հարցի. ինչո՞ւ: Ինչո՞ւ ես պետք է ամանորյա ցրտաշունչ գիշերը բաց թողնեմ իմ բնակարանի դուռը, և ի՞նչպես պետք է այդ բաց դռան միջով երջանկությունը մտնի իմ տուն: Ինչո՞ւ ես պետք է փող դնեմ ամանորյա սեղանի սփռոցի տակ: Ի՞նչ կապ ունեն զարդարված պայտը, կենդանակերպ մոմը, նոր հագուստը կամ ճոխ սեղանը գալիք տարում իմ հաջողությունների հետ: Պատասխաններ չկան, քանզի սնահավատությունը, ինչպես Մենդելեևն է նկատում, այն համոզմունքն է, որը հիմնված չէ գիտելիքների վրա:
Չենք կարող չանդրադառնալ աստղագուշակությանը, որովհետև այն անպակաս է ամանորյա խոսակցություններից: Այս կեղծ գիտությունն ուսումնասիրում է աստղերի, մոլորակների և նրանց շարժման ենթադրվող ազդեցությունը մարդկության ճակատագրի վրա: Ծագել է դարեր առաջ, այն ժամանակ, երբ մարդիկ աստվածացնում էին երկնային լուսատուներն ու նրանց գերբնական ուժեր վերագրում: Տարածվելով Ասորեստանում, Բաբելոնում, Եգիպտոսում, Հունաստանում, Հռոմում` հասնում է նաև Հայաստան. մեզ են հասել աստղագուշակությանը վերաբերող որոշ աշխատություններ՝ «Աղավետը», «Ախտարքը», ինչպես նաև IV դարի հույն աստղագետ և տոմարագետ Անդրեաս Բյուզանդացու աշխատության հայերեն թարգմանությունը, որոնք այսօր էլ պահվում են Երևանի Մատենադարանում:
Սակայն եթե հեթանոս ազգերն ակնածում էին աստղագուշակներից և նրանց աստվածային զորությամբ լցված ու իմաստուն համարելով՝ կազմակերպում էին իրենց կյանքն ըստ աստղագուշակության ցուցումների (պարսկական արքունիքում նրանց նույնիսկ դասում էին պալատականների շարքը), ապա Իսրայելում այդ ուսմունքը համարվում էր ունայն ու վնասակար: Հրեաները գիտեին Աստծո կամքը. Նա դեմ է դյութանքներին, կախարդություններին, գուշակության տարատեսակ ձևերին, հմայություններին, վիճակ ձգելուն, նշանագիտությանը (Ես 47:9, 12: Եզ 21:21-23, 29): Ահա թե ինչ է ասում Աստված այս ամենի մեջ թաղված Բաբելոնին Եսայի մարգարեի միջոցով. «Դե հիմա մնա՛ քո դյութությունների ու քո բազում կախարդությունների մեջ, որոնք քո մանկությունից սովորեցիր. գուցե կարողանաս օգո՞ւտ քաղել, գուցե կարողանաս ո՞ւժ առնել: Չարչարվեցիր քո խորհուրդներով: Թող վեր կենան ու քեզ փրկեն աստղագուշակները, որոնք դիտում են երկնքի աստղերը, թող պատմեն քեզ, թե ի՛նչ է գալու քո գլխին: Ահավասիկ նրանք բոլորը, ինչպես խռիվ, պիտի այրվեն կրակի մեջ և իրենց հոգիները չպիտի կարողանան փրկել բոցից. նստած ես կրակի կայծերի վրա. դրանք քեզ համար օգնություն պիտի լինեն… Եվ դու փրկություն չունես» (Եսայի 47:12-15): Աստծո շնչով լուսավորվածի և միակ ու ճշմարիտ Աստծուն հետևողի համար միանշանակ էր. չի՛ կարելի գնալ հեթանոսների ճանապարհներով, պետք չէ՛ զարհուրել երկնքի նշաններից, քանզի հեթանոսների բոլոր կուռքերը սնոտի բաներ են (Երեմիա 10:2-3):
Երբ հեթանոս ազգերը դարձի եկան, երբ ցրվեց խավարը նրանց հոգիներում և գիտակցեցին սնահավատության ունայնությունը, մերժեցին աստղագուշակությունը, քանզի այսպես է ասում Աստված. «Անօրենություն մի՛ արեք, կուռքեր չստեղծեք… դեպի երկինք նայելով. արեգակը, լուսինը, աստղերն ու երկնքի բոլոր զարդերը տեսնելով՝ չմոլորվեք, դրանց չերկրպագեք ու դրանք չպաշտեք» (Բ Օրենք 4:16, 19), այլև. «Մի՛ լսեք… ձեր գուշակներին, ձեր երազատեսներին ու ձեր վհուկներին, ձեր հավահմաներին և ձեր կախարդներին» (Երեմիա 27:9): Աստված հորդորում է մարդկանց հրաժարվել «אמונה תפלה»-ից, այսինքն ունայն, անիրական, անհեթեթ երևույթներին հավատալուց, և պատվիրում է սիրել Իրեն ամբողջ հոգով, ամբողջ էությամբ ու ամբողջ ուժով (Բ Օրենք 6:5):
Այսօր, սակայն, գնալով աճում է հետաքրքրությունը զանազան գուշակությունների և մասնավորապես աստղագուշակության հանդեպ: Շատերը մասնագիտանում են սրա մեջ՝ ընթերցասեր հասարակությանը, հեռուստադիտողներին և ԶԼՄ-ի այլ միջոցներից օգտվողներին հրամցնելով աստղագուշակության մասին բազմազան հոդվածներ, կանխատեսումներ ու հաղորդումներ: Շատերն էլ ապրում են նրանց հետևելով, ըստ հեթանոս անցյալից մեզ հասած սնահավատությունների՝ լուրջ վտանգի ենթարկելով իրենց քրիստոնեական նկարագիրն ու հոգևոր կյանքը:
17-րդ դարում գերմանացի աստղագետ, տեսական աստղագիտության հիմնադիր Յոհան Կեպլերը, չնայած այն բանին, որ հաճախ աստղագուշակներ էր կազմում երևելի անձանց համար և այդպիսով գումար վաստակում, պնդում էր, որ մարդիկ սխալվում են՝ կարծելով, թե երկրի վրա կատարվող և կատարվելիք իրողությունները կապ ունեն երկնային լուսատուների հետ4: Իր աշխատություններից մեկում նա գրում է. «Իհարկե, այս աստղագուշակությունը հիմար դուստր է, բայց, Տե՜ր Աստված, ո՞ւր էր կորելու մայրը՝ իմաստուն աստղագիտությունը, եթե չլիներ նրա հիմարիկ դուստրը: Աշխարհը դեռևս այնքան է հիմարացած, որ այս ծեր ու գիտակից մոր օգտի համար հիմար դուստրը պետք է շատախոսի ու ստի: Եվ մաթեմատիկոսների բողոքներն այնքան չնչին են, որ մայրը, հավանաբար, սոված պետք է մնար, եթե դուստրը ոչինչ չվաստակեր»5 : Երբ այսօր հետադարձ հայացքով ուսումնասիրում ենք Կեպլերի կազմած աստղագուշակություններն ու համեմատում այն մարդկանց կենսագրությունների հետ, ում համար դրանք նախատեսված էին՝ համոզվում ենք. աստղագուշակ լինելու համար միայն լավ երևակայություն է պետք:
Ֆրանսիացի հոգեբան, վիճակագրագետ Միշել Գոկլենը 41 000 մարդկանց մասին նյութեր է հավաքել, ծանոթացել նրանց բնավորության գծերին, հակումներին, մասնագիտությանը, ապա ճշտել նրանց ծնված ամիսն ու տարեթիվը, համեմատել աստղագուշակության հետ՝ ըստ այդ մարդկանց կենդանակերպերի: Արդյունքում նրան հաջողվել է պարզել ու ցույց տալ, որ աստղագուշակությունը անհիմն է ու սուտ, մարդու կենդանակերպը ոչ մի կապ չունի նրա բնավորության կամ մասնագիտության հետ 6: «Ով լսելու ականջ ունի, թող լսի» (Մատթ. 13:9)
Բայց ինչո՞վ է աստղագուշակությունը վնասակար: Պատասխանը պարզ է. մենք սկսում ենք հեռանալ այն հավատքից, որ Աստված մեզ ազատ կամք է տվել, որպեսզի ինքներս գտնենք Աստծուն և հոժարակամ դիմենք նրան, ասելով՝ «Քո կամքը թող լինի երկրի վրա և իմ կյանքում»: Քրիստոնեության կարևորագույն սկզբունքներից մեկն ազատությունն է (հմմտ. Բ Կորնթ. 3:17), իսկ սնահավատությունը գալիս է այն կաշկանդելու, կաղապարելու մեխանիկական, մոգական, երբեմն էլ՝ անտրամաբանական և անհիմն օրինաչափություններով: Քրիստոնեությունը շեշտեց մարդու ազատ կամքը՝ ի հեճուկս հեթանոսական «ճակատագրի» գաղափարին 7, որն ինքնին հակառակ է մեր ազատությանը:
Աստղագուշակությանը հավատալով՝ ընդունում ենք, որ մեր կյանքը ո՛չ թե մենք ինքներս ենք տնօրինում, ո՛չ թե Աստված է նախախնամում մեզ՝ փրկելով չարից և առաջնորդելով դեպի բարին, այլ երկնային լուսատուները: Հետևաբար, այն ամենը, ինչ կատարվում է մեր կյանքում, աստղերի պատճառով է: Ըստ այսմ՝ մենք չպետք է պատասխանատվություն կրենք մեր արարքների համար, որովհետև կատարել ենք դրանք աստղերի ազդեցությամբ: Քրիստոսի քարոզության առաջին կոչն էր. «Ապաշխարեցե՛ք, որովհետև երկնքի արքայությունը մոտեցել է» (Մատթ. 3:2): Իսկ արդ, ինչի՞ համար ես պետք է ապաշխարեմ, եթե մեղանչել եմ ո՛չ թե իմ ազատ կամքով, այլ աստղերի ներգործությամբ: Խաթարվում է զղջման գաղափարը՝ քրիստոնեության կարևորագույն առաքինությունն ու մեր փրկության գրավականը:
Այլև, եթե ընդունում ենք, որ Աստված իշխանություն չունի մեր ազատ կամքի վրա, իսկ աստղերն ունեն՝ դրանով իսկ վերադառնում ենք կռապաշտությանը՝ աստղերին Աստծուց վեր դասելով և տասնաբանյա պատվիրաններից երկրորդն անտեսելով («Վերևում՝ երկնքում, ներքևում՝ երկրի վրա, և երկրի խորքի ջրերի մեջ եղած որևէ բանի նմանությամբ քեզ կուռքեր չպիտի կերտես» (Ելք 20:4)):
Աստղագուշակությունը նաև կոչված է օգնելու մեզ, որպեսզի առավել ևս խորանանք կենցաղային խնդիրների մեջ և հակառակվենք մեր Տիրոջ այն պատվիրանին, թե. «Այսուհետև հոգ մի՛ արեք ու մի՛ ասեք՝ ի՛նչ պիտի ուտենք կամ ի՛նչ պիտի խմենք կամ ի՛նչ պիտի հագնենք, որովհետև հեթանոսներն են այդ բոլորը որոնում. քանի որ ձեր երկնավոր Հայրը գիտե, թե այդ բոլորը ձեզ պետք է: Նախ խնդրեցե՛ք Աստծու արքայությունը և նրա արդարությունը, և այդ բոլորը Աստված ձեզ ավելիով կտա» (Մատթ. 6:31-33):
Տոնական օրերին հաճախ ենք լսում. «Ես խոյ եմ… ես կապիկ եմ… իսկ ես՝ ցուլ»: Բայց ի պատասխան այս ամենին տեղին է մեջբերել Եսայի մարգարեի բերանով Տիրոջ ասված խոսքը. «Եզն իր տիրոջն է ճանաչում, և էշը՝ իր տիրոջ մսուրը, բայց… իմ ժողովուրդն ինձ չհասկացավ» (Եսայի 1:3): Ուրեմն ջանանք հասկանալ Աստծուն, մոտենալ Նրան և ապրել մեր Տիրոջ բարեխնամ աջի և ո՛չ թե աստղերի պաշտպանության ներքո:
Նոր տարին հրաշալի տոն է: Պետք չէ այն ապականել: Այն լի է քրիստոնեական գաղափարներով, բարությամբ և առիթ է նաև Սբ. Նիկողայոս հայրապետի բարեխոսությունը ստանալու համար. չէ՞ որ աղքատներին ողորմություն բաշխող, երեխաներին անակնկալ նվերներով ուրախացնող և յուրաքանչյուր ընտանիքում ամանորյա սպասված հյուր Ձմեռ Պապի իրական նախատիպը հենց նա է՝ 4-րդ դարի նշանավոր սուրբ հայրապետը, ում անվան հետ է կապված անգլիական Սանտա (սուրբ) Կլաուսը (Նիկողայոս): Հիշենք, որ Նոր տարին մեր Տեր և Փրկիչ Հիսուս Քրիստոսի հրաշափառ Ծննդյան նախատոնակն է կարծես, Աստծո խորախորհուրդ Հայտնությանը պատրաստվելու առիթ: Երբ տոնածառն ենք զարդարում՝ կարմիր աստղը թող հիշեցնի մեզ Բեթղեհեմյան աստղի մասին, որը ուղեկցեց մոգերին ի Քրիստոս Հիսուս (hմմտ. Մատթ. 2:2): Մենք էլ փորձենք քայլել դեպի նա և կարողանանք ընդունել նրան մեր հարկից ու մեր հոգուց ներս ի մտի ունենալով, որ Արքան ծնվեց աղքատ մսուրի մեջ, որը ո՛չ արքայական շքեղ դղյակ էր, ո՛չ էլ ճոխ կերակուրներով լի հյուրասենյակ, այլ կենդանիների համար նախատեսված խոնարհ մի մսուր։ Յուրաքանչյուրս կարիք ունենք, որ Արքան ծնվի մեր սրտերում։ Իսկ մի՞թե նա երկրորդ անգամ կծնվի հպարտ, ցուցամոլ, սնահավատ ու հղփացած սրտում։ Ո՛չ. նա կփնտրի խոնարհ ու մաքուր սիրտը՝ այնտեղ ծնվելու, բնակվելու համար։ Անցկացնենք, ուրեմն, Ամանորը քրիստոնեաբար, որպեսզի օրեր անց հրեշտակի նման, ուրախության պարգևումով ազդարարենք.
ՔՐԻՍՏՈՍ ԾՆԱՎ ԵՎ ՀԱՅՏՆԵՑԱՎ։
Պատրաստեց Թովմաս դպիր Առաքելյանը
——-
1 Տե՛ս Հ. Խառատյան-Առաքելյան, Հայ ժողովրդական տոները, Երևան, 2005, Էջ 40
2 Հմմտ. Հ. Խառատյան-Առաքելյան, նշվ. աշխ., էջ 43
3 Ադամ քահանա Մակարյան, Քրիստոնեության իսկությունը (գիտելիքներ հավատացյալին), Սուրբ Էջմիածին, 2012, էջ 288
4 Տե՛ս Голованов Я. К., Этюды об учёных. Иоганн Кеплер, Мoсква, 1976
5 Мейер М. В., Мироздание., СПб, 1902, էջ 9
6 Տե՛ս Gauquelin M. Dreams and illusions of astrology, Prometheus Books, 1979.
7 Տե՛ս ավելին՝ Ադամ քահանա Մակարյան, նշվ. աշխ., էջ 118-123, Ճակատագիր և Աստվածային կամք
