Նոր Կտակարանում «հայր» բառն առավել հոգեւոր բովանդակություն է ստանում եւ գործածվում է որոշակի նշանակությամբ։ Վաղ Եկեղեցում հայր էր համարվում նաեւ իր հոգեւոր զավակին բարոյապես կրթողը, հոգեւոր սնունդ տվողը. այսպես օրինակ՝ Թեսաղոնիկեցիներին ուղղված առաջին թղթում Պողոս առաքյալը գրում է. «․․․․ձեզնից յուրաքանչյուրին, ինչպես հայրը՝ որդիներին, մխիթարում էինք եւ սփոփում ու վկայություն էինք տալիս, որ դուք ընթանաք Աստծուն արժանի կերպով, որը կանչեց ձեզ Իր արքայությանը եւ փառքին» (Ա Թեսաղ. Բ 11-12)։ Հոգեւոր հայրն էր պատասխանատու իր հոգեւոր զավակի քրիստոնեական դաստիարակության, նրա բարոյական նկարագրի եւ աստվածահաճ վարքի համար։
Ահա այս բովանդակության հետ է առնչվում «կնքահայր» հասկացության առաջացումը: Կնքահորն այլ կերպ անվանում են վկա, երաշխավոր, սանահայր, կնքավոր, վերջինից էլ առաջացել է ժողովրդի մեջ տարածված «քավոր» կարճ ձեւը: «Կնքահայր» հասկացության իմաստային կամ բովանդկային արմատները ձեւավորվել են դեռեւս Ա-Բ դարերում: Կնքահայրության վերաբերյալ վաղագույն վկայություններ են առկա Տերտուղիանոսի (155/160-220/240 թթ.) “De Baptismo Liber” աշխատության մեջ, մասնավորապես՝ ԺԸ գլխում1: Ուշագրավ տեղեկություններ է հաղորդում նաեւ Հիպոլիտոս Հռոմեացուն (170-235 թթ.) վերագրվող «Առաքելական ավանդույթ» երկասիրությունը2: Համաձայն նշյալ երկերի՝ Ա-Բ դարերում Քրիստոսի աշակերտները, քրիստոնեական վարդապետության քարոզիչները նորադարձ քրիստոնյաներին բերում էին համայնք եւ անձնապես երաշխավորում, որ վերջիններս արդեն պատրաստ են մկրտվելուն եւ Տիրոջ հարսնացյալ Եկեղեցուն անդամագրվելուն։ Նրանք պատասխանատու էին նորադարձների ու երախաների հոգեւոր դաստիարակության, բարոյական վարքի եւ կենցաղի համար։
Նշենք նաեւ, որ վաղ շրջանում երախա էր կոչվում մկրտությանը նախապատրաստվող անձը, իսկ այսօր բառն իմաստային առումով առավել ընդգրկուն է դարձել. այսինքն՝ երախա են համարվում ոչ միայն նախամկրտական շրջան անցնողները, այլ նաեւ չմկրտվածները:
Վաղ շրջանում եկեղեցական տարբեր ժողովներ եւս անդրադարձել են մկրտության ժամանակ վկայության խնդրին. օրինակ՝ Կարթագենի 419 թ․ եկեղեցաժողովում կանոնական (45 (54) կանոն) որոշում է ընդունվում ծանր հիվանդների մկրտության վերաբերյալ եւ կարեւորվում է հոգեւոր հոր վկայությունն ու երաշխավորությունը վերջինիս համար3։ Հոդվածը չծանրաբեռնելու նկատառումով չենք ներկայացնում սկզբնաղբյուրային բոլոր վկայություններն ու հիշատակությունները կնքահայրության վերաբերյալ, միայն նշենք, որ Ընդհանրական Եկեղեցու հայրերը եւ Հայոց Եկեղեցու վարդապետներն իրենց աշխատություններում հանգամանորեն անդրադարձել են մկրտությանն ու դրան առնչվող խնդիրներին4 ։
Ըստ էության՝ կնքահայրն ունի այն նույն պարտականություններն ու պատասխանատվությունը, որոնք քրիստոնեության վաղ շրջանում ստանձնել էին հոգեւոր հայրերը։ Նա մկրտվողի հոգեւոր ծնողն ու դաստիարակն է, ուստի կարեւոր է, որ լինի բարեպաշտ քրիստոնյա եւ ունենա օրինակելի վարք:
Կանայք, անչափահասները, անհավատները, այլադավանները, այլակրոնները, հոգեկան հիվանդները, մկրտվողի հայրը, պապն ու եղբայրը չեն կարող լինել կնքահայր 5:
Կնքահայր կարող է լինել չափահաս տղամարդը, որը մկրտված է եւ ունի առաքինի ու պարկեշտ վարք:
Սանահայրը պետք է Հայոց Եկեղեցու զավակ լինի, քանզի մկրտության ժամանակ նա է երախայի համար վկա ու երաշխավոր դառնում, հոգեւոր ծնողի պատասխանատվություն ստանձնում, նրա միջնորդությամբ է վերջինս անդամագրվում Եկեղեցուն։ Անձը, որը մեր Եկեղեցու զավակ չէ, չի կարող երախայի համար երաշխավոր ու միջնորդ լինել: Բացի այդ՝ կնքահայրը պետք է Հայոց Եկեղեցու հաղորդական անդամ լինի, որ իր մկրտյալ սանիկին սովորեցնի մեր Եկեղեցու կարգն ու կանոնը6 :
Եկեղեցական կանոնները ամենեւին չեն պարտադրում, որ կնքահայրը ամուսնացած լինի: Իսկ եթե սանահայրը ամուսնացած է, նրա կինը ինքնաբերաբար մասնակից է դառնում հոգեւոր ծնողի պարտականությունների իրագործմանը:
Ինչ վերաբերում է «կնքամայր» հասկացությանը, նշենք, որ այն բնորոշ չէ Հայոց Եկեղեցուն: Եկեղեցական կանոնների համաձայն՝ մկրտության ժամանակ կանանց նույնիսկ արգելվում էր մոտենալ Ս. Ավազանին. «Քահանայ ի ժամ մկրտութեանն մի՛ իշխեսցէ զկինմարդ ի սուրբ աւազանն թողուլ. եւ մի՛ կնքաւոր կացուցանել զայսահարս եւ ապաշխարողս»7 ։
Ներսես Բ Բագրեւանդցու (548-557 թթ․) նախաձեռնությամբ գումարված 554 թ. Դվինի եկեղեցաժողովում ընդունված կանոնի համաձայն՝ խստորեն արգելվում էր կանանց մասնակցությունը մկրտության խորհրդակատարությանը։ Այսպես՝ ԺԶ կանոնը սահմանում է՝ «Եւ կանայք առ քահանայս մի՛ իշխեսցեն կալ, բայց սարկաւագունքն սպասաւորեսցեն, եւ կանայք յիւրեանց տեղին աղաւթեսցեն․․․»8։
Կնքամայրությունն առավել հատուկ է Լատին եւ Բյուզանդական Եկեղեցիներին9 :
«Կին մարդ կարէ՞ կնքահայր լինիլ թէ ոչ» հարցին Ս. Գրիգոր Տաթեւացին պատասխանում է. «Ո՛չ կարէ. զի կնքահայր ասեմք եւ ոչ կնքամայր. զի կնքամայր Եկեղեցին է նորածնելոցն: Որոյ պատճառ է, զի կին երաշխաւոր եւ վկայ ո՛չ կարէ լինիլ…»10։
Ցանկալի է, որ երախայի ծնողները մկրտված լինեն: Եթե ծնողներից որեւէ մեկը, այնուամենայնիվ, մկրտված չէ, Եկեղեցին չի արգելում երախայի մկրտությունը (չմկրտված ծնողը կարող է մկրտվել իր զավակի հետ):
Յուրաքանչյուր երախա կարող է ունենալ մեկ կնքահայր, սակայն թույլատրելի է, որ նույն անձը լինի մի քանի երախայի մկրտահայր:
Կնքահոր ու սանիկի ընտանիքների միջեւ հոգեւոր ազգակցություն է հաստատվում: Կնքահայրը չի կարող ամուսնանալ կամ խնամիական կապ ունենալ իր սանիկի հետ11: Խստիվ արգելվում է նաեւ սանիկի ամուսնությունն իր կնքահոր զավակի հետ:
Նույնիսկ որոշակի խնդիրների կամ հակասությունների առկայության դեպքում չենք կարող փոխել կնքահորը, քանի որ նա է եղել Ս. Մկրտության խորհրդի վկան ու երաշխավորը: Այս կանոնը վերաբերում է նաեւ Ս. Պսակին:
Կարեւոր է նաեւ մեկ հանգամանք. եթե անձն իրեն անպատրաստ է համարում ստանձնելու կնքահոր՝ հոգեւոր ծնողի պարտականությունը, պետք է հրաժարվի իրեն արված առաջարկից:
Չի խրախուսվում կնքահոր պատահական ընտրությունը:
Հոդվածը գրելիս մեզ հետաքրքրող մի խնդրի բախվեցինք. պատահում են դեպքեր, երբ նույն մարդը տարբեր անձանց կնքահայր է լինում: Որոշ ժամանակ անց, անկախ հանգամանքներում նրա սանիկները հանդիպում են, սիրահարվում եւ ցանկանում ընտանիք կազմել. ահա այս դեպքում թույլատրվո՞ւմ է նրանց ամուսնությունը, եւ խորհրդակատար հոգեւորականը կարո՞ղ է կատարել Ս. Պսակը, թե՞ ոչ:
Ինչպես վերը նշեցինք՝ արգելվում է սանիկի ամուսնությունը կնքահոր կամ նրա զավակի հետ: Հիշյալ արգելքները բացատրվում են այսպես՝ սանիկի ու կնքահոր միջեւ հաստատվում է հոգեւոր ազգակցություն, մկրտվողը դառնում է կնքահոր հոգեւոր զավակը, ուստի չի կարող ամուսնանալ նրա կամ իր եղբոր/քրոջ հետ:
Ազգակիցների ամուսնությունն արգելող կանոնական որոշումները հստակ են, ընկալելի են նաեւ դրանց պատճառներն ու հիմնավորումները։
Դեռեւս Հին Կտակարանում Մովսեսը սահմանում է ազգակցական մինչեւ չորրորդ աստիճանի արգելք (Ղեւտ. ԺԸ 6-18). այսինքն՝ մինչեւ չորրորդ զարմը արգելվում էր ազգականների ամուսնությունը։
«Կանոնագիրք Հայոց»-ում մկրտության վերաբերյալ տարբեր կանոններ են առկա, ինչպես օրինակ` «Վասն թէ եպիսկոպոս ոք զթերահաւատից մկրտութիւն ընդունի» («Կանոնագիրք Հայոց», հտ. Ա, «Երկրորդ առաքելական կանոնիս. գլուխք ՁԵ» կանոնախումբ, կանոն ԽԴ, էջ 71), «Վասն երախայից» (հտ. Ա, «Կանոնք Նիկիական. գլուխք Ի» կանոնախումբ, կանոն ԺԴ, էջ 115), «Վասն որք յետ զոհելոյ մկրտիցին» (հտ. Ա, «Կանոնք Անկիւրեայ. գլուխք Ի» կանոնախումբ, կանոն ԺԳ, էջ 152), կանոն Ի («Կանոնագիրք Հայոց», հտ. Բ, «Կանոնք Սիոնի Հայոց Կաթողիկոսի. գլուխք ԻԳ» կանոնախումբ, էջ 15), կանոն ՃԲ (հտ. Բ, «Կանոնք երկրորդ Նիկիականք․․․․», էջ 88), կանոն Ա (հտ. Բ, «Երանելւոյն Մակարայ՝ սրբոյն քաղաքին Երուսաղէմի Հայրապետի կանոնական թուղթ ի Հայս» կանոնախումբ, էջ 221) եւ այլն: Նշենք, որ այս կանոնները վերաբերում են մկրտության հետ կապված այս կամ այն խնդրին, սակայն մեզ հետաքրքրող հարցին չեն պատասխանում։
Շահապիվանի 444 թ. ժողովում (տե՛ս Մաղաքիա արք. Օրմանեան, Ազգապատում, հտ. Ա, էջ 377-378) ընդունված ԺԳ կանոնը սահմանում է. «Արդ՝ մի՛ ոք որ զաստուածապաշտութիւն եւ զքրիստոնէութիւն զգեցեալ եւ զտէրունական մկրտութիւն՝ զկնիք եւ զդրոշմ զարքունական, զքոյր կամ զքեռորդի կամ զեղբաւրորդի կամ զհաւրաքոյր կամ զայլ ոք յազգի անդ իւրում մինչեւ ի չորրորդ ծնունդն կին զոք մի՛ իշխեսցէ առնել…» («Կանոնագիրք Հայոց», հտ. Ա, էջ 446-447)։ Ուշագրավ է, որ ժողովական այս կանոնով հաստատվում է երրորդ աստիճանի արգելք՝ թույլատրելով չորրորդ զարմի ամուսնությունը։ Այս շրջանին վերաբերող նյութերում հոգեւոր ազգակցությանն առնչվող եկեղեցական որեւէ որոշում կամ կանոն չգտանք։
Ներսես Գ Տայեցի հայրապետին (641-661 թթ.) վերագրվող (այս մասին տե՛ս «Կանոնագիրք Հայոց», հտ. Բ, էջ 384-385) «Սահմանք եւ կանոնք կարգի Եկեղեցւոյ Սրբոյն Ներսէսի հայրապետի Հայոց» կանոնախմբի ԻԲ կանոնը սահմանում է. «Վասն զազգական կին առնելոյ. ցհինգերորդն մի՛ իշխեսցէ, եւ զչորրորդն ապաշխարեսցէ, եւ երրորդքն մեկնեսցին եւ ապաշխարեսցեն» («Կանոնագիրք Հայոց», հտ. Բ, էջ 260-261)։ Այսպիսով, Ներսես Գ Տայեցին սահմանել է մինչեւ հինգերորդ աստիճանի չհասության արգելք։ Արիստակես եպս. Սեդրակյանը նշյալ կանոնախմբի առնչությամբ ունի այլ տեսակետ, որը հավանական չենք համարում (առավել մանրամասն տե՛ս Արիստակէս եպս. Սեդրակեան, Ամուսնական խնդիրներ, Մոսկւա, 1891, էջ 47-49)։
768 թ. Պարտավի եկեղեցաժողովում, որը գումարվել էր Սիոն Ա Բավոնեցու (767-775 թթ.) նախաձեռնությամբ, ընդունվում է 24 կանոն («Կանոնագիրք Հայոց», հտ. Բ, «Կանոնք Սիոնի Հայոց կաթողիկոսի. գլուխք ԻԳ» կանոնախումբ, էջ 3)։ Ժողովական ԺԶ կանոնով արգելվում է արյունակիցների ամուսնությունը՝ «…ի ցչորրորդ զարմ մի՛ իշխեսցեն ամուսնութեամբ զուգիլ…» (տե՛ս անդ, էջ 12)։ Փաստորեն, սահմանվում է չորրորդ զարմի արգելք։ Ներսես վրդ. Մելիք-Թանգյանն իր աշխատության մեջ Պարտավի եկեղեցական ժողովը թվագրում է 771 թվականով (տե՛ս Ներսէս վրդ. Մելիք-Թանգեան, Հայոց եկեղեցական իրաւունքը, Ս. Էջմիածին, 2011, էջ 346-355)։ Հայտնի չէ՝ արդյո՞ք եկեղեցական վերոնշյալ կանոնով էին կարգավորվում նաեւ կնքահայր-սանիկ հարաբերությունները. նույն կնքահոր սանիկների ամուսնությանը վերաբերող որեւէ տեղեկություն առկա չէ։
Է-Ը դարերում ազգակցական չորրորդ աստիճանի ամուսնությունը հայոց մեջ առհասարակ արգելվում է։
Ս. Ներսես Շնորհալին (1166-1173 թթ.) որոշում է, որ երկու կողմից չորսական աստիճան պետք է լրանա, ապա նոր թույլատրվի 9-րդ եւ 10-րդ աստիճանների ամուսնությունը։ Համաձայն նրա «Թուղթ ընդհանրական»-ի՝ «Մի՛ ոք համազգեաց, որոց արեան մերձաւորութիւն իցէ, պսակ օրհնութեան դիցէ, այլ մինչեւ ի յերկուց կողմանցն զչորրորդ ազգին գլխաւորութիւնն կատարեալ ունիցին» («Թուղթ ընդհանրական», աշխատ.՝ Է. Բաղդասարյանի, Երեւան, 1995, էջ 134)։ Այնուհետեւ Հայոց հայրապետը մանրամասն բացատրում է, թե ինչու են սուրբ հայրերն ամուսնության համար չորս աստիճանի (այլ հաշվարկով՝ ութ) արգելքը կանոնադրել:
Մխիթար Գոշը եւս իր «Գիրք դատաստանի» աշխատության մեջ՝ «Յաղագս դատաստանաց ամուսնութեան եւ քանիոնութեան ազգականաց» գլխում սահմանում է չորս (իմա՛ 8) զարմի արգելք՝ «…նոցա զայս աւանդեսցես. սկիզբն ի հինգերորդէն յառաջ, քանզի որ յանասնոցն բնութիւն սիրելի էր արկանել, այնց ողորմութիւն արարեալ՝ զսահմանն մեղմացուցին, բայց լաւացն բնիկն է, որում տեղեակ է քո սրբութիւնդ․․․․» (Մխիթար Գոշ, Գիրք դատաստանի, աշխատ.՝ Խ. Թորոսյանի, Երեւան, 1975, էջ 386)։ Մխիթար Գոշը հիշյալ արգելքի անհրաժեշտությունը հիմնավորում է այնպես, ինչպես Ս. Ներսես Շնորհալին էր բացատրում։
Եկեղեցական նոր կարգադրություն է ընդունվում Սսի 1243 թ. ժողովում. այսպես՝ ժողովական Ը կանոնում մասնավորապես ասվում է. «Զպսակն ընտրութեամբ արասցեն՝ վեց ծննդովք հեռացեալ յազգակցութենէ արեան…» (Կիրակոս Գանձակեցի, Պատմութիւն Հայոց, աշխատ.՝ Կ. Մելիք-Օհանջանեանի, Երեւան, 1961, գլուխ ԽԳ, «Սահմանք կանոնականք տեառն Կոստանդեայ Հայոց կաթողիկոսի», էջ 304-305)։ Ի տարբերություն Ս. Ներսես Շնորհալու կարգադրության՝ կանոնական այս որոշմամբ թույլատրելի էր համարվում 7-րդ սերնդի, այստեղից էլ՝ «օխտը պորտի» ամուսնությունը։
Սկզբնաղբյուրների հաղորդած տեղեկությունների վերլուծությունը թույլ է տալիս ենթադրել, որ վերոնշյալ կանոնական որոշումներն ու արգելքները հիմնականում վերաբերում էին արյունակցական ազգակցությանը, եւ որոշակի տարբերակում դեռեւս սահմանված չէր։
Նշենք, որ միակ աղբյուրը Հակոբ վրդ. Ղրիմեցու (1360-ական թթ. – 1426 թ․) «Յաղագս ազգականութեանց բաժանման» աշխատությունն է, որն անդրադառնում է նույն կնքահոր սանիկների եւ նրանց զավակների ամուսնության խնդրին։
Այսպես՝ Հակոբ վրդ. Ղրիմեցին, արյունակցական-ազգակցական արգելքից զատ, սահմանում է նաեւ կնքահայրական, որդեգրական, խնամիական ու խորթական չհասություն։ Նա հոգեւոր ազգակցության, նույն կնքահոր սանիկների կամ նրանց զավակների ամուսնության վերաբերյալ մասնավորապես ասում է. «…ինչպէս օրինակի համար մարմնաւոր ծնողքը մէկ զաւակ ունեցեր է կամ տասը զաւակներ, հաւասարապէս ամէնուն ալ ծնող է, եւ ծնեալները ծնողաց հանդէպ որդի եւ իրարու եղբայր են, նմանապէս կնքահայրը ամէնուն հոգեւոր հայր է, եւ սաներն իր հոգեւոր զաւակներն ու իրարու հոգեւոր եղբայրներ. ուստի՝ 1. ոչ սաները, 2. ոչ անոնց որդիները, 3. եւ ոչ ալ թոռները չեն կրնար իրարու հետ խնամենալ» («Յակոբ Խրիմեցի եւ իր «Յաղագս ազգականութեանց բաժանման» գրչագիրը», «Բազմավէպ», թիւ 1-12 (յունուար-դեկտեմբեր), 1945, էջ 17-18)։ Այսինքն՝ Հակոբ վրդ. Ղրիմեցին հոգեւոր ազգակցության համար սահմանում է որոշակի արգելք, այն է՝ 6-րդ աստիճանի չհասություն՝ թույլ տալով 7-րդ եւ 8-րդ աստիճանների ամուսնությունը։
Ուշագրավ է, որ Հակոբ վրդ. Ղրիմեցին չի վկայակոչում եկեղեցական որեւէ կանոն կամ ժողովական որոշում, որով հաստատվել է նույն կնքահոր սանիկների միջեւ ամուսնության արգելքը. այս հարցին պատասխանելիս պարզապես նշում է՝ «ահա Խրիմեցիին տրամաբանութիւնը» (տե՛ս «Յակոբ Խրիմեցի եւ իր «Յաղագս ազգականութեանց բաժանման» գրչագիրը», էջ 17)։
Աբրահամ Գ Կրետացի հայրապետի (1734-1737 թթ.) 1734 թ. հրահանգով թույլատրվում է ազգակցական 9-րդ եւ 10-րդ զարմերի ամուսնությունը, սահմանվում է նաեւ կնքավորական 6-րդ աստիճանի չհասություն՝ թույլատրելով 7-րդ եւ 8-րդ սերնդի միությունը (տե՛ս Ներսէս վրդ. Մելիք-Թանգեան, Հայոց եկեղեցական իրաւունքը, էջ 823)։
Ներսես Ե. Աշտարակեցին (1843-1857 թթ.) Սինոդին 1851 թ. ուղղված հրամանով սահմանում է հոգեւոր ազգակցության 3 աստիճանի (այլ հաշվարկով՝ 6) արգելք։ Կանոնական այս որոշմամբ կարգավորվում էր կնքահայր-սանիկ հարաբերությունը (Ներսէս վրդ. Մելիք-Թանգեան, Հայոց եկեղեցական իրաւունքը, էջ 820-821)։ Որեւէ փաստ կամ հիմնավորում առկա չէ՝ պնդելու, որ այս արգելքն է կիրառվել նաեւ նույն կնքահոր երկու սանիկի ամուսնության պարագայում։
Մկրտիչ Ա. Վանեցին (Խրիմյան Հայրիկ՝ 1892-1907 թթ.) 1899 թ. դեկտեմբերի 17-ի թիվ 1490 կոնդակով հրահանգում է Սինոդին ազգակցական յոթերորդ աստիճանում ամուսնությունը թույլատրելու որոշում հրապարակել (Ներսէս վրդ. Մելիք-Թանգեան, Հայոց եկեղեցական իրաւունքը, էջ 534)։ 1900 թ. փետրվարի 24-ին նույն որոշումը վերահաստատվում է շրջաբերական կոնդակով (տե՛ս անդ)։ Նշյալ որոշումը վերաբերում էր նաեւ հոգեւոր ազգակցությանը եւ գործում է մինչեւ 1919 թ. (տե՛ս Զաքարիա վրդ. Բաղումյան, 200 հարց Ս. Մկրտության մասին, էջ 127)։
1919 թ. օգոստոսի 28-ին Գեւորգ Ե Սուրենյանցը (1911-1930 թթ.) ազգակիցների ամուսնության արգելքն իջեցնում է 5-րդ աստիճանի՝ թույլատրելով 6-րդ եւ 7-րդ զարմի ամուսնությունը (տե՛ս «Վաւերագրեր Հայ Եկեղեցու պատմութեան», գիրք ԺԳ, «Գէորգ Ե Սուրէնեանց կաթողիկոս Ամենայն Հայոց (1847-1930 թթ.)», կազմ.՝ Ս. Բէհբուդեան, Երեւան, 2005, էջ 495)։ Սա մեկ աստիճանով նահանջ էր նախորդ որոշումներից, ինչն ուներ որոշակի պատճառներ։
Գեւորգ Ե Սուրենյանցի 1922 թ. նոյեմբերի 11-ի կոնդակով հոգեւոր ազգակցություն հասկացությունն առհասարակ վերացվում է (տե՛ս Զաքարիա վրդ. Բաղումյան, 200 հարց Ս. Մկրտության մասին, էջ 127-128)։ Վերոհիշյալ որոշումների ընդունումը պայմանավորված էր Առաջին աշխարհամարտի եւ Մեծ եղեռնի անդառնալի հետեւանքներով ու ծնելիության խիստ անկմամբ։ Այսինքն՝ ողբերգական իրադարձություններն ստիպեցին Հայոց հայրապետին ընդունել նման որոշումներ։
1932 թ. ազգային-եկեղեցական ժողովը հաստատում է Գեւորգ Ե Սուրենյանցի որոշումները, իսկ հոգեւոր ազգակցության վերացման հրահանգն ընդունվում է «ի ժամանակավոր գործադրություն» (տե՛ս Զաքարիա վրդ. Բաղումյան, նշվ. աշխ., էջ 128)։
Հոգեւոր ազգակցության արգելքը բացատրվում էր այսպես. ի տարբերություն մարմնի՝ հոգին կազմված չէ չորս տարերքից, այլ բաղկացած է երեք մասից, ուստի հոգեւոր ազգակցության երեք զարմ պետք է անցնի։ Այսինքն՝ կնքահոր եւ սանիկի կողմից երեքական աստիճան պետք է անցնի, ապա միայն կարող են ամուսնանալ 7-րդ եւ 8-րդ զարմերը (տե՛ս Ներսէս վրդ. Մելիք-Թանգեան, Հայոց եկեղեցական իրաւունքը, էջ 823)։
Զաքարիա ծ. վրդ. Բաղումյանն իր աշխատության մեջ նշում է 2014 թ. նոյեմբերի 11-13-ը Մայր Աթոռում տեղի ունեցած եպիսկոպոսաց ժողովում ընդունված որոշման մասին, որի համաձայն՝ «Կնքահոր եւ սանիկի միջեւ ամուսնությունն արգելվում է։ Ամուսնությունը կնքահոր եւ սանիկի հարազատների միջեւ թույլատրելի է ազգակցական 3-րդ աստիճանից» (Զաքարիա վրդ. Բաղումյան, 200 հարց Ս. Մկրտության մասին, էջ 129. այս մեջբերման բնագիրը դեռեւս անտիպ է եւ հրապարակված չէ)։ Ներսես վրդ. Մելիք-Թանգյանն ընդգծում է, որ հայ եկեղեցական իրավունքի համաձայն՝ միայն Հայոց հայրապետը կարող է ազգակցական, խնամիական, կնքավորական եւ այլ արգելքների վերաբերյալ կարգադրություններ կատարել ու կանոնական որոշումներ վավերացնել (տե՛ս Ներսէս վրդ. Մելիք-Թանգեան, Հայոց եկեղեցական իրաւունքը, էջ 826)։
Այսպիսով, բացի Հակոբ վրդ. Ղրիմեցու աշխատասիրությունից եւ Ներսես վրդ. Մելիք-Թանգյանի որոշակի անդրադարձից, այլ աղբյուրներում առկա՝ նույն կնքահոր սանիկների ամուսնության խնդրին վերաբերող տեղեկությունները բավականին սուղ են։ Չգտանք նաեւ մեր հարցին առնչվող ժողովական որեւէ կարգադրություն կամ կանոնական որոշում, ուստի, կարծում ենք, այս խնդիրը դեռևս քննարկման ու լուսաբանման կարիք ունի։
_____________
1(տե՛ս անգլ. թարգմ.՝ “Tertullian’s homily on Baptism”, edit. E. Evans, London, 1964)
2 (տե՛ս “The Treatise on the Apostolic Tradition of St. Hippolytus of Rome”, edit. by D. Gregory and H. Chadwick, London, 1937)
3 (տե՛ս «Карфагенские соборы», «Православная энциклопедия», том 31, էջ 447-461)
4 (տե՛ս H. Riley, Christian Initiation: A Compartative Study of the Interpretation of the Baptismal Liturgy in the Mystagogical Writings of Cyril of Jerusalem, John Chrysostom, Theodore of Mopsuestia, and Ambrose of Milan, Washington, 1974. L. Hartman, “Into the Name of the Lord Jesus”։ Baptism in the Early Church, Edinburgh, 1997. «Երանելւոյն Կիւրղի Երուսաղէմայ հայրապետի Կոչումն ընծայութեան», Վիեննա, 1832. Գրիգոր Տաթեւացի, Գիրք հարցմանց, վերահրատ., Երուսաղէմ, 1993. Յովհաննէս Երզնկացի, Յաւուր Ծննդեան եւ Մկրտութեան Քրիստոսի, «Գանձասար» աստուածաբանական հանդէս, հտ. Զ, Երեւան, 1996)
5 (առավել մանրամասն տե՛ս Զաքարիա վրդ. Բաղումյան, 200 հարց Ս. Մկրտության մասին, Երեւան, 2016, էջ 114-120)
6 (տե՛ս Մաղաքիա արք. Օրմանեան, Տեղիք աստուածաբանութեան, Տեսական աստուածաբանութիւն, Երուսաղէմ, 1985, էջ 241)
7 (տե՛ս «Կանոնագիրք Հայոց», հտ. Բ, աշխատ.` Վազգեն Հակոբյանի, Երեւան, 1971, «Բասղի գիր կանոնական վասն պէսպէս եւ բիւրապատիկ ախտից. գլուխք ՄՀԲ» կանոնախումբ, ՃԺԴ կանոն, էջ 128)
8 (տե՛ս «Կանոնագիրք Հայոց», հտ. Ա, աշխատ.` Վազգեն Հակոբյանի, Երեւան, 1964, «Կանոնք Ներսէսի կաթողիկոսի եւ Ներշապհոյ Մամիկոնէից եպիսկոպոսի․ գլուխք ԼԷ» կանոնախումբ, ԺԶ կանոն, էջ 485):
9 (տե՛ս Զաքարիա վրդ. Բաղումյան, 200 հարց Ս. Մկրտության մասին, էջ 120):
10 (Ս. Գրիգոր Տաթեւացի, Գիրք հարցմանց, Կ. Պոլիս, 1729, էջ 591)
11 (տե՛ս Արշակ Տէր-Միքէլեան, Պսակի խորհուրդը, Ս. Էջմիածին, 1894)
ԱՐՓԻՆԵ ՉԱՆԹԻԿՅԱՆ
«Քրիստոնյա Հայաստան» երկշաբաթաթերթ, 2020, հոկտեմբեր Ա (թիվ 19), հոկտեմբեր Բ (թիվ 20)
