Անվանումները
Աղանդը հայտնի է «Տեղական եկեղեցի» անունով կամ պարզապես այսինչ վայրի եկեղեցի (օրինակ՝ Մոսկվայի եկեղեցի): Կոչում են նաև՝ «Տնային ժողովների եկեղեցի»:
Ծագումը
«Տեղական եկեղեցին» առաջացել է «Ժողովի սրահի եկեղեցուց», որը հիմնվել է XXդ. 20-ականներին Չինաստանում: Չինսատանում ստեղծված բազմաթիվ բողոքական հարանավանությունների մի մասը՝ հակաարևմտյան հզոր տրամադրությունների ազդեցության ներքո 20-ականներին կապերը խզեց իրենց արտերկրյա հիմնադիրների հետ՝ չհրաժարվելով քրիստոնեությունից: Նոր եկեղեցական ձևեր փնտրողներից մեկն էլ Նի Տոշենն էր (այս անունը թարգմանել են որպես Ոչման Նի, այսինքն՝ «Հսկող Նի»): Նրան կոչում են նաև Նի Շուցզու կամ՝ Հենրի Նի: Նա ծնվել է 1903թ. Չինաստանի հարավում՝ մեթոդիստների ընտանիքում: Արդեն 1922թ. Նի Տոշենն իր կապերը խզել էր բոլոր այլ խմբերի հետ և սկսել էր ինքնուրույնաբար քարոզել Ավետարանը Շանհայում ու դրա շրջակայքում: 1927թ.՝ հավաքելով մի խումբ համակիրների, սկսեց նրանց հետ միասին «հացի հաղորդություն ընդունել»՝ ստեղծելով իր աղանդը, որն ավելի ուշ ստացավ «Քրիստոնյաների հավաքի վայր», իսկ հտագայում՝ «Ժողովի սրահի եկեղեցի» («Ժողովարանի եկեղեցի»): Նա պնդում էր, որ անհրաժեշտ է հաղթահարել արարողությունների նկատմամբ ավելորդ կապվածությունը (ինչում մեղադրում էր բողոքականներին), և ուսուցանում էր, որ իրականում քրիստոնյաները պետք է միաբանվեն ըստ իրենց բնակության վայրի՝ քահանայական կարգավիճակ չունեցող երեցների ղեկավարության ներքո: Նին մերժում էր լիթուրգիական (պաշտամունքի կամ պատարագի) աստվածաբանությունը՝ համարելով, որ քրիստոնեական կյանքի հիմք պետք է լինի կրքոտ ու ապրված ավետարանական քարոզը:
Նրա վրա առանձնահատուկ ազդեցություն են ունեցել «Փակ» կամ «Պլիմուտյան» եղբայրության գաղափարները (այսպիսի եղբայրություններն այն ժամանակներում հայտնի էին Չինաստանում): «Պլիմուտյան» եղբայրությունը ստեղծվել էր Անգլիայի Պլիմուտ քաղաքում՝ 1831թ. և ակտիվորեն գործում էր Անգլիայում ու Իռլանդիայում: Նրա անդամները պարբերաբար տնային աղոթաժողովներ էին անցկացնում՝ հատուկ ուշադրություն դարձնելով մարգարեություններին և Ահավոր դատաստանին նախապատրաստվելուն՝ համարելով, որ այն շուտով տեղի կունենա: Այդ եղբայրության անդամների վարքը խստորեն կանոնակրգվում էր, մասնավորապես կատեգորիկ կերպով նրանց արգելվում էր հաղորդակցվել այլ հարանվանությունների հետևորների հետ: Աղանդը մի քանի անգամ պառակտվել է, հետագայում թափանցել է Ֆրանսիա, Շվեյցարիա, իսկ
1860թ.՝ ԱՄՆ: Եղբայրության անդամները մերժում են քահանայությունը. անգամ մկրտությունն իրականացվում է աշխարհիկների կողմից:
Ոչման Նին ակտիվորեն համագործակցում էր եղբայրության լոնդոնյան բաժանմունքի հետ, ուսումնասիրում էր նրա առաջնորդի քարոզի մեթոդները, աստվածաբանական գաղափարները և անգամ հաջողացրել էր ֆինասավորում ստանալ: Սակայն 30-ականների ավարտին նա իր խզեց կապերը նրանց հետ:
1938թ. «Ժողովի սրահի եկեղեցին» արդեն բազմաթիվ բաժանմունքներ ուներ Չինաստանի գավառներում: Այն 128 մշտական աշխատակիցներ ուներ, որոնք կոչվում էին առաքյալներ և ճանապարհորդում էին համայնքից համայնք՝ կարգավորելով հավատացյալների հոգևոր կյանքը: 1939թ. Նի Տոշենը հեռացավ կրոնական գործունեությունից և սկսեց զբաղվել ձեռնարկատիրությամբ՝ իր եղբոր հետ միասին դեղագործական ֆաբրիկա հիմնելով ճապոնացիների կողմից զավթված Շանհայում: Շուտով այն սկսեց բավական լուրջ եկեմուտ ապահովել: Պատերազմից հետո աղանդի քայքայված կառույցը վերականգնեց Ոչման Նիի աշակերտ Չանշաուն, որը կոչվեց Վիթնես Լի, այսինքն՝ «Լի վկա»:
Չան Շաուն ծնվել է 1905թ. Չինաստանի հյուսիսային գավառ Շանդունում բնակվող չին բապտիստների ընտանիքում և մահացել է Կալիֆորնիայում 1997թ.: Նա նույնպես կապեր է ունեցել Պլիմուտյան եղբայրության հետ, թեև չէր ընդունում այն, որ վերջիններս բացարձակապես չունեին «հոգևոր պայծառության» գաղափարը: 1943թ. Չանշաուն ձերբակալվում է և ընկնում ճապոնական բանտ:
Չինաստանում կոմունիստների իշխանության գալու պահին աղանդն արդեն նշանակալի միջոցների էր տիրապետում, որոնք օգտագործվում էին հողատարածքներ գնելու և աղոթատներ կառուցելու նպատակով: Աղանդի եկամուտի աղբյուրը մասնավորապես Ոչման Նիի ֆիրման էր, որը որպես սեփականություն տրվել էր աղանդին, ինչպես նաև հավատացյալների «կամավոր» նվիրատվությունները (աղանդի անդամ դառնալով, մարդը պետք է իր սեփականությունը փոխանցի աղանդին):
1947թ. Ոչման Նին՝ այցելելով Թայվան, այնտեղ հիմնում է դեղագործական ևս մեկ ֆիրմա: Այդ ամենը նա հանձնում է Վիթնես Լիին, որը 1949թ. իր ընտանիքով տեղափոխվում է Թայվան: Նա այստեղ ստեղծում է «Ավետարանական գրքի թայվանյան սենյակ» հրատարակչությունը և եկեղեցիների ցանց: Ինքը՝ Նի Տոշենը չի հասցնում Թայվան գնալ. նրան ձերբակալում են կոմունիստները՝ ազատազրկելով 15 տարի ժամկետով, իսկ նրա ազատվելու ժամանակ սկսվում է մշակությաին հեղափոխությունը և նրա բանտարկությունը երկարացնում են:
Նի Տոշենի հեղինակած գրքերը կազմում են 20 հատուր, որոնք թարգմանել են անգլերենի և՝ չնայած տարբեր աստվածաբանական անհարթություններին, հերձվածին ու օկուլտային խառնուրդին, օգտագործվում են բազում ավետարանականների կողմից:
1962թ. Վիթնես Լին հայտարարում է, որ Աստված իրեն կոչ է անում գնալ ԱՄՆ: Այնտեղ նա
հիմնում է «Լոս-Անջելեսի եկեղեցին», 1965թ. հիմնվում է «Կենդանի հոսք» հրատարակչությունը՝ դառնալով շարժման հրատարակչական մասնաճյուղ:
Միսիոներների պատրաստման գործում կարևոր դեր ունի Լոս-Անջելեսում գումարվող ամենամյա խորհրդաժողովները: Սովորաբար, դրանք տևում են մեկ շաբաթ, որից հետո սկսում են չորս շաբաթ տևող սեմինարները, որոնց համար անձամբ Վիթնես Լին է քարոզիչներ պատրաստում: Նրա յուրաքանչյուր խոսք արձանագրվում էր և անհապաղ կարգով հրապարակվում: Նա այնպիսի հարգանքով էր շրջապատված, որ այդ ամենը հրատարակվում էր առանց քննադատության, և նրա հետևորդներն անգամ չէին նկատում, որ նրա «վկայությունները» մշտապես հակասում էին մեկը մյուսին: Նրա յուրաքանչյուր խոսք, անգամ նրա չինական ակցենտը, կանոնացվում էր:
Վերաբերմունքը Քրիստոնեական եկղեցիների նկատմամբ
Երբ նրանց հարցնում ես, թե որ եկեղեցուց են, պատասխանում են. «Մենք պարզապես քրիստոնյաներ ենք»: Սակայն իրականությունն այլ է: Ինչպես Վիթնել Լին է ասել. «Քրիստոնեությունը մի մեծ Բաբելոն է»:
Համաձայն Լիի, Քրիստոսի ուսմունքը կորսվել էր արդեն ՔԾՀ 60թ., իսկ դրա վերականգնումը սկսել է մոտավորապես XV դարից: Մինչ այդ Աստծո մասին ոչինչ հայտնի չի եղել, իսկ պատմական Եկեղեցին «բաբելոնյան պոռնիկ» է, և նրա տասնհինգդարյա պատմությունը միայն այլասերումների շղթա է եղել:
Ինչպես երևում է կազմակերպության անվանումից (օրինակ՝ «Երևանի եկեղեցի»), այն բավական հավակնոտ անվանում է. այն հնչում է որպես տվյալ վայրի միակ (կամ միակ ճշմարիտ) եկեղեցի, իսկ մյուսները իբր աղանդներ են: Լին կաթոլիկ եկեղեցին համարում է «Թյուատրիի եկեղեցու Հայտնության Իզաբել», որն իրեն անվանում է մարգարեական՝ մոլորեցնելով Աստծո բոլոր զավակներին (Հայտնություն 2:20-23): Բողոքականներին նա համեմատում է Սարդկեյի եկեղեցու հետ, որի մասին Հովհաննես առաքյալն ասում է. «…դու, որ կենդանի եղողի անուն ունես, բայց մեռած ես…» (Հայտնություն 3:1): Պլիմուտյան եղբայրությունը Լավոդիկեի եկեղեցին է. «…դու, որ ոչ սառն ես, ոչ տաք. երանի դու սառն լինեիր և կամ՝ տաք…» (Հայտնություն 3:15): Պրավոսլավ և ուղղափառ եկեղեցիների մասին նա, հավանաբար, չի էլ լսել, հակառակ դեպքում նրանց էլ կորակավորեր:
Ըստ Լիի բոլոր եկեղեցիներում առկա են աղանդվորական տարրեր, և դա բացահայտելու համար պետք է այդ եկեղեցիների դավանանքը համեմատել «տեղական եկեղեցու» (կրճատ` «ՏԵ») դավանանքի հետ. եթե դրանք չեն համապատասխանում նրա հետ, ապա աղանդ են:
Այն պահից, երբ «ՏԵ»-ն հայտնվում է մի որևէ բնակավայրում, որևէ այլ եկեղեցի այլևս իրավունք չունի այդտեղ գործել: Եթե այդ մասին նրանց ուղղակիորեն հարցնես, ապա նրանք կփորձեն խուսանավել՝ ասելով, թե բոլոր հարանվանություններում էլ կան ճշմարիտ քրիստոնյաներ, որոնք չեն իմանում այդ մասին, քանի դեռ չեն անդամագրվել «ՏԵ»-ին: Բոլոր
նորդարձներին առաջարկվում է նորովի մկրտվել և հրաժարվել այն եկեղեցուց, որին պատկանել են:
Գրականությունը
Աղանդի հրատարակչությունն անգլերենից ռուսերենի, ուկրաիներենի և հայերենի է թարգմանել Աստվածաշնչի գրքերը («Վերականգնման տարբերակ» կամ «Վերականգնողական թարգմանություն»)` նենգափոխելով տեքստերի նախնական իմաստները:
Կազմակերպական կառույցը
Բանտից ազատվելուց հետո Չանշաուն «Ժողովի սրահի եկեղեցու» գործելակերպի մեջ է մտցնում տոտալիտարիզմի սաղմերը՝ ավելի շատ խստացնելով աղանդի կառուցվածքը: Հավատացյալները բաժանվում էի սկզբնական համայնքների՝ «ընտանիքների»: Յուրաքանչյուր «ընտանիք» շաբաթական երեք անգամ աղոթաժողովներ է անցկացնում: Չորս «ընտանիքները» կազմում են խումբը: Այս կառույցը բավական ամուր դուրս եկավ. այն գործում է մինչև օրս:
Հետևորդների թվի մեծացման հետևանքով «ընտանիքները» բաժանվում են 15 մարդուց բաղկացած բջիջների, որոնք ունեն հետևորդների հաճախելուության և հոգեկան առողջության պատասխանատուներ: Կազմակերպական կառույցի ընդարձակման հետ մեկտեղ խստանում է վարքի կանոնակարգումը: Բոլոր հավատացյալների համար կազմվում է անձնական գործ: Լի Չանշաուն մտցրել է ղեկավարման մի համակարգ, որը հիմնվում է «ոչինչ չի կարելի անել առանց ղեկավարության թույլտվությունը ստանալու» սկզբունքին:
«Տեղական եկեղեցու» կառույցը բնորոշվում է որպես տոտալիտար համակարգ, որը խստորեն վերահսկվում է Վիթնես Լիի կողմից: Այդ տոտալիտարիզմը շատ ծանր է անդրադառնում «ՏԵ»-ի բազմաթիվ հետևորդների հոգեկան վիճակի վրա, որոնց հրամայվում է «եկեղեցու» շահերը վեր դասել աշխարհում ամեն բանից: Աղանդում այն տեսակետն է տիրում, որ մարդը պետք է մի քանի տարին մեկ փոփոխի իր բնակության վայրը:
Բնութագիրը
«Տեղական եկեղեցին» միայն արտաքնապես քրիստոնեականի տպավորություն է թողնում, իսկ իրականում այն արևելյան պանթեիզմի և հնագույն հերձվածների վրա հիմնվող տոտալիտար աղանդ է, որն իրենում ներառում է օկուլտիզմի տարրեր և սեփական հետևորդների գիտակցության վերահսկողության հստակորեն մշակված մեթոդներ:
Գիտակցության աճպարարության (վերահսկողության) տեսանկյունից այն ամենադաժան խմբերից մեկն է: Հետևորդների վարքի կառավարման մեթոդներից են մանթրայի պարբերական ու բարձրաձայն արտասանությունները և «աղոթքների ընթերցանությունը», ինչը զանգվածային հիստերիայի պոռթկումներ է առաջացնում նրանց ժողովների ժամանակ:
Ակներև է, որ որ «ՏԵ»-ի կառույցը բացահայտ տոտոլիտար բնույթ է կրում. «եկեղեցու» բոլոր
ցանկությունները բխում են Վիթնես Լիից, որը դրանք հայտարարում է ամենակարևոր նպատակ, որի համար յուրաքանչյուր հետևորդ ամեն օր պետք է տա բացարձակապես ամեն ինչ: Յուրաքանչյուր անձնական նախաձեռնություն ճնշվում է: Հաճախ աղանդավորները հագնվում են միատեսակ, ունենում են մազերի միատեսակ կտրվածք և խոսում են միանգամայն միատեսակ ամերիկաչինական ինտոնացիայով: Նրանք հագնվում են բավական համեստ, սակայն փողկապն ու սպիտակ վերնաշապիկը պարտադիր են: Նրանց համար ամենակարևորը խմբային ընկալումն է. ինչպես է ձեզ ընդունում խումբը և ինչպես չառանձնանալ-չտարբերվել խմբից:
Սա սարսափելի և անողոք աղանդ է:
Գործելակերպը
Նրանք ունեն իրենց հրատարակչությունը, որը կոչվում է «Կյանքի հոսք» (“Living Stream”), թեև ղեկավարությունն ամեն կերպ փորձում է համոզել, որ այն իրենց կառուցվածքի մաս չի հանդիսանում, այն դեպքում, երբ իրենք հրատարկել են միմիայն Վիթնես Լիի և Ոչման Նիի գրքերը:
Որպես կանոն, աղանդավորներն իրենց ժամերգություններն անց են կացնում դպրոցներում: Նրանք, սովորաբար, ակտիվորեն աշխատում են մետրոյում, փողոցներում, հայտնվում են ուղղափառ գրադարաններում: Դեռևս իրեն գործունեության սկզբում նրանք ԱՄՆ-ում իրենց առջև խնդիր էին դրել գնալ որևէ վայր, կապեր հաստատել ու ընկերանալ տեղական քրիստոնյաների հետ, հաճախել նրանց ժամերգություններին և աստիճանաբար մուտք գործել նրանց համայնք, հակադրություն առաջացնել և հնարավորին չափ մեծ մասին դուրս բերել այնտեղից:
Ինչպես և յուրաքանչյուր տոտալիտար աղանդում, այստեղ ևս համարվում է, որ մարդը ոչինչ է, իսկ կազմակերպությունը՝ ամեն ինչ.
«…եկեղեցին պետք է լինի ձեր հետաքրքրության միակ առարկան: Ինչն է ձեր հետաքրքրության առարկան այսօր. ուսո՞ւմը, ընտանի՞քը: Իմ միակ հետաքրքրության առարկան եկեղեցին է: Մենք բոլորս հանուն եկեղեցու պետք է դառնանք այդպիսի «գինեմոլներ»1:
«ՏԵ»-ում անդամները մշտապես զբաղված են եկեղեցական պարտականությունների կատարումով, այնպես, որ գործնականում ժամանակ չի մնում ընտանիքի համար, չխոսելով արդեն իրենց մատուցվող ուսմունքի նկատմամբ քննադատական վերաբերմունք ցուցաբերելու մասին.
«Մենք բոլորս պետք է առավել շատ ժամանակ հատկացնենք մարդկանց հետ կապեր հաստատելուն («ՏԵ»-ում այդպես են կոչում հավաքագրումը): Շաբաթական մեկ երեկոն պետք է օգտագործվի ձեր անձնական գործերի համար, երեք երեկոներ՝ եկեղեցական ժողովների և մնացյալ երեքը՝ մարդկանց հետ կապեր հաստատելու համար: Այդ երեք երեկոներին զուգահեռ, հույս ունեմ, որ դուք կօգտագործեք ձեր բոլոր ընդմիջումներն այդ իսկ նպատակի համար»2:
Բնականաբար, «ՏԵ»-ի ղեկավար Վիթնես Լին համարվում է նրա գերագույն հրամանատարը: Աղանդավորները հավատում են, որ նրան անմիջականորեն առաջնորդում է ինքը՝ Աստված, ուստի և՝ անհրաժեշտ է անառարկելիորեն հետևել նրան: Ահա, թե ինչ է գրում Վիթնես Լին այն մասին, թե
«ՏԵ»-ի հետևորդներն ինչպես պետք է վերաբերվեն իրեն.
«Թույլ տվեք ինձ հայտնել ձեզ իմ՝ որպես Աստծո գործի հզոր սյան, իդեալական կատարելության գաղտնիքը: Բենսոն Ֆիլիպի և Ջոն Սոյի նման եղբայրներն ընթանում են դեպի կատարելություն, քանի որ նրանք բոլորովին սեփական գաղափարներ չունեն: Վերջերս Բենսոն եղբայրը զորավոր կերպով հայտարարեց, որ միակ բանը, որ ինքը գիտե՝ Լի եղբորը ծառայելն է: Երբ Ջոն Սոն մեզ հետ միասին Լոս-Անջելեսում էր, չգիտեր և ոչ մի բան բացի այդ ծառայության յուրաքանչյուր տարրը յուրացնելը… Նույնիսկ երբ նրանք սխալներ էին տեսնում, մոռանում էին դրանք, քանի որ նրանք ժամանակ չունեին աննպատակ կերպով դրա քննարկման վրա վատնելու համար»:
«ՏԵ»-ի հայեցակարգի և իր կողմից այն ղեկավարելու մասին Լին ասում է.
«Մի կարծեք, թե դա իմ ուսմունքն է, դա Աստծո հայտնությունն է»:
Նրանց ժողովների ժամանակ կարևոր տեղերում նստում են մի զույգ ամերիկացիներ և մի զույգ չինացիներ, որոնք հետևում են ամեն բանի և ուղղություն տալիս, այնպես որ ոչ մի կերպ չես նկատի «Հոգու շնորհած ազատությունը»: Իսկ երբ աղանդավորներից մեկը ինչ-որ չափազանց անկեղծ արտահայտություն է թույլ տալիս իրեն, որի մասին չպետք է իմանային սրահում նստած օտարները, ապա դրան անմիջապես հետևող հսկիչների նշանով ամբողջ աղանդը սկսում է գոչել «Օ~, Տեր Հիսուս», այդպիսով լռեցնելով «հերետիկոսին»:
Նրանք ասում են, որ Աստծուն դիմել մարդը կարող է տարբեր եկեղեցիներում, սակայն լիարժեք հաղորդակցումը Նրա հետ տեղի է ունենում միայն իրենց եկեղեցում. ի վերջո մարդը պետք է գա «ՏԵ»: «Եկեղեցու» անդամներին մշտապես ահաբեկում են՝ պատմություններ անելով այն մասին, թե ինչպիսի սարասփելի դեպքեր են տեղի ունեցել «ՏԵ»-ից հեռացածների հետ:
Փաստեր և իրադարձություններ
1998թ. իրենց ինտերնետային էջում «Մոսկվայի եկեղեցին» հայտարարեց, որ իրենք գործունեություն են ծավալել Ռուսաստանի 169 քաղաքներում, Ուկրաինայում, Բելոռուսիայում, Հայաստանում, Լատվիայում և Լիտվայում: Նրանք տարածել են 7միլիոն հրապարակումներ, այդ թվում նաև՝ «Հոսք» ամսագիրը՝ անվճար:
Կարելի է ասել, որ «ՏԵ»-ն սայենթոլոգիայից հետո ամենադատամոլ աղանդն է. նա շատ է սիրում դատի տալ իր քննադատներին: Ահա, թե ինչ պատահեց մի ամերիկացի բողոքականի հետ: Խորապես ուսումնասիրելով «ՏԵ» ուսմունքն ու պրակտիկան, նա մի բավական լավ գիրք է գրում՝ գրելու ընթացքում մշտապես փորձելով կապի մեջ մտնել նրանց հետ: Նա հեռագրեր էր ուղարկում Վիթնես Լիին՝ առաջարկելով ընթերցել գրվող գլուխները և իր դիտողություններն անել, իսկ վերջում նույնիսկ առաջարկել էր, որ նա ամփոփիչ գլուխը գրի: Բայց Լին անտեսում էր այդ առաջարկությունները, հավանաբար պատասխան չունենալով կատարաված քննադատություններին: Իսկ երբ գիրքը լույս է տեսնում, աղանդը միաժամանակ 30 նահանգներում դատի է տալիս գրքի հեղինակին և հրատարակիչներին (կալիֆորնիական մի ոչ մեծ հակաաղանդավորական կազմակերպությանը): Պատասխանող կողմը չուներ բոլոր դատերին մասնակցելու համար անհրաժեշ գումարի չափը, իսկ հայցվորներն ահամար ընթացակարգային հնարքներով հետաձգում էին գործի լսումը (ընդ որում պատասխանողը պետք է բոլոր նահանգներում վարձած փաստաբաններին վճարեր): Եվ այս ամենն այնքան ձգձգվեց, մինչև որ կազմակերպությունն իրեն սնանկ հայտարարեց: Նման դեպքերում ամերկյան օրենքների համաձայն, ամբողջ ունեցվածքը կնքվում և վաճառքի է հանվում, որպեսզի որևէ կերպ ծածկվեն վնասները: Գիրքը որակվեց որպես զրպարտություն, իսկ հեղինակի համար տուգանքի մի հրեշավոր չափ սահմանվեց՝ մի քանի տասնյակ միլիոն դոլար: Քանի որ նա ապրում էր Դանիայում, նրա մուտքը ԱՄՆ արգելվեց: Որոշ ժամանակ անց նա մահացավ խորհրդավոր պայմաններում:
Աղբյուր՝ А. Дворкин, Сектоведение, Нижный Новгород, 2002, стр. 499:
Թարգմանությունը՝ zvartnotz.am կայքից
