Իբրև հոգևորական՝ խիստ մտահոգված ու անհանգստացած եմ ցույցի մասնակից ինձնից ավագ հոգևորականի՝ Տեր Կորյուն աբեղա Առաքելյանի ընթացքի ու լրատվամիջոցին հայտնած այն տեսակետի վերաբերյալ, թե, մեջբերում եմ, «Վերջին շրջանում, բնականաբար, Ռուսական Կայսրության կողմից մեզ պարտադրվեց այդ Պոլոժենիան՝ այսօրվա գործող կանոնադրությունը, որի արդյունքում իբրև թե ազգովի ենք ընտրում, իրականում արդյունքում տարիներ կամ հարյուրամյակ շարունակ Եկեղեցու գլուխն ընտրվել է ԿԳԲ-ի բռնության պարտադրանքի պահանջով: Ոչ Վազգեն Վեհափառ, ոչ Գարեգին Ա Կաթողիկոս, ոչ Գարեգին Բ կաթողիկոս չեն ընտրվել ազգի կողմից: Դրվել են, դրածոներ են»: Այսինքն՝ Ցարական Կայսրության կողմից Մայր Աթոռին պարտադրված Պոլոժենիայի (1836թ.) հետևանքով՝ Հայ Եկեղեցու գահակալները հարյուրամյակ շարունակ ԿԳԲ-ի պահանջով են նշանակվել և եղել են դրածոներ: Դնենք մի կողմ, որ ՊԱԿ-ը կամ ԿԳԲ-ն իբրև անվտանգության կառույց իր պատմությունն սկսում է Խորհրդային Միության հետ՝ 1920թ.: Ստացվում է, որ ինձնից ավագ հոգևորականը շուրջ 15 տարի եկեղեցական անդաստանում ապրել է այն մտքով, թե ներքոհիշյալ հայրապետները եղել են պետանվտանգության դրածոներ, քանի որ բազմել են Լուսավորչի գահին Պոլոժենիայից (1836թ.) հետո.
ա) Պաշտպան Հայրենյաց Ներսես Աշտարակեցի կաթողիկոս – 1843-1857թթ., Թիֆլիսի «Ներսիսյան» հայտնի դպրոցի հիմնադիր, ռուս-պարսկական պատերազմի ընթացքում հայ կամավորական խմբերի, իսկ պատերազմի ավարտից հետո՝ Արևելյան Հայաստանում հայերի վերաբնակեցման կազմակերպիչ:
բ) Մատթեոս Ա Կոստանդնուպոլսեցի կաթողիկոս – 1858-1865թթ., Հայ Եկեղեցու նշանավոր աստվածաբան, մի շարք գրքերի հեղինակ, վերաբացել է Պոլսի Սկյուտարի հայտնի ճեմարանը:
գ) Գևորգ Դ կաթողիկոս – 1866-1882թթ., Գևորգյան հոգևոր ճեմարանի հիմնադիր՝ 1874թ.:
դ) Մակար Թեղուտցի կաթողիկոս – 1885-1891թթ., հազարավոր ձեռագիր մատյաններ կործանումից փրկել ու կենտրոնացրել է Էջմիածնում, որոնք էլ հետագայում հանձնվել են Երևանի Մատենադարանին:
ե) Մկրտիչ Խրիմյան Հայրիկ կաթողիկոս – 1892-1907թթ., հոգևոր, մշակութային, ազգային ու ազատագրական հռչակավոր գործիչ:
զ) Մատթեոս Բ Կոստանդնուպոլսեցի կաթողիկոս – 1908-1910թթ., Օսմանյան իշխանությանց կողմից հակահայկական քաղաքականությանն ընդդիմանալու համար «Երկաթյա Պատրիարք» պատվանունը վաստակած հոգևորական:
է) Գևորգ Ե կաթողիկոս – 1911-1930թթ., Ցեղասպանության ընթացքում բազմահազար որբերի և փախստական հայերի սոցիալական հսկայածավալ գործունեություն, 1918թ. թուրքական առաջխաղացման ժամանակ ի հեճուկս հայ զինվորական ղեկավարության հորդորին՝ Մայր Աթոռը չլքելու դիրքորոշումը, ինչով, ըստ էության, նպաստեց հայ մարտիկների ռազմական ոգու ամրապնդմանը, նրա անմիջական հովանավորությամբ Մակար Եկմալյանն ստեղծում է հիասքանչ քառաձայն պատարագը, ինչն էլ կաթողիկոսի կողմից ներմուծվում է եկեղեցական երգեցողության մեջ:
ը) Խորեն Ա Մուրադբեկյան կաթողիկոս – 1932-1938թթ., պայքարել է Խորհրդային պետության քրիստոնեահալած ռեժիմի՝ եկեղեցիները քանդելու, հոգևորականներին բռնադատելու դեմ (ի դեպ, նույն ԿԳԲ-ի դեմ) և խեղդամահ արվել ԿԳԲ-ի կողմից: Ըստ Հայր Կորյունի, ստացվում է ԿԳԲ-ի դրածոն պայքարել է ԿԳԲ-ի դեմ և նահատակվել է ԿԳԲ-ի կողմից: Իմացական անհամատեղելիություն (Cognitive Dissonance) է առաջանում այս Կաթողիկոսի պարագայում:
թ) Գևորգ Զ կաթողիկոս – 1945-1954թթ, Հայրենական Մեծ պատերազմի օրերին «Սասունցի Դավիթ» և «Գեներալ Բաղրամյան» տանկային շարասյուների ստեղծումը, «Էջմիածին» ամսագիր, Գևորգյան ճեմարանի և տպարանի վերաբացում, 1946-1948թթ. Հայրենադարձության ջատագով և անմիջական կազմակերպիչ:
ժ) Վազգեն Ա կաթողիկոս – 1955-1994թթ., հոգևոր-մշակութային վերազարթոնք Հայ Եկեղեցում, շինարարական բուռն գործունեություն, Մայր Աթոռի տարածքի հիմնովին բարեկարգում, մասնակցություն Արցախյան շարժմանը, ՀՀ Ազգային հերոս:
ժա) Գարեգին Ա կաթողիկոս – 1995-1999թթ., նշանավոր գիտնական աստվածաբան, բազմաթիվ գրքերի, գիտական հոդվածների հեղինակ, զարկ է տվել Հայ Եկեղեցու ներգրավվածությանը եկեղեցական համաշխարհային շարժմանը:
ժբ) Գարեգին Բ կաթողիկոս 1999թ. – Եկեղեցական հսկայածավալ շինարարություն, Սևանի Վազգենյան հոգևոր դպրանոց (1990թ.) և Հառիճավանքի Թրբանճյան ընծայարան (2012թ.) հոգևոր-կրթական հաստատությունների հիմնադիր, եկեղեցական-վարչական կյանքի բարեկարգում, Մայր Աթոռի տպագրական գործունեության աշխուժացում և որպես հետևանք՝ հազարավոր նոր հրատարակություններ և այլն:
Նրանց օրոք առնվազն չորս անգամ մեր հայրենիքում փոխվել է քաղաքական ուղղությունը (2 անգամ Գևորգ Ե-ի և 1 անգամ՝ Վազգեն Ա-ի ժամանակ), սակայն ժողովուրդը «Նոր Հայաստան, Նոր Հայրապետ» կոչերով երբեք դուրս չի եկել փողոց: Մի՞թե նրանց օրոք Եկեղեցում խնդիրներ, կուտակված հարցեր չեն եղել, թե՞ ըստ Հայր Կորյունի, թերևս գիտակցության կամ էլ հավատի պակաս են ունեցել: Եթե Հայր Սուրբն իրապես այդպես է մտածում և իր խոսքը պարզապես հասարակությանը հաճոյանալու արտահայտություն չէր, ապա ուղղակի ափսոսանք ու ցավ եմ զգում նրա համար և հորդորում առավել ջանասիրությամբ ուսումնասիրելու Հայ Եկեղեցու պատմությունը: Սուրբ Հոգին մշտապես գործել ու գործում է Եկեղեցում մինչև Քրիստոսի փառավոր երկրորդ Գալուստը ու հետևաբար, նույնիսկ Պոլոժենիայի պայմաններում, չի դադարել գործելուց:
Իմ կոչն ու հորդորն է Հայր Սուրբին ներհայեցողության միջոցով անդրադառնալ սեփական մեղքերին, ետ դառնալ հակականոնական ընթացքից, քավության և ապաշխարության միջոցով վերադառնալ հայրական տուն՝ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածին ու լծվել նրա պայծառացման և զորացման Աստծուն իրապես հաճելի գործին:
Տ. Նշան վարդապետ Հմայակյան
