Սուրբ եպիսկոպոս Թեոպոմպիսի և Թեովն կախարդի վկայությունից հետո այս չորս զինվորները` Բասիոսը, Եւսեբիոսը, Եւտիքոսը և Բասիլիոսը միասին եկան թագավորի առջև, քանդեցին իրենց մեջքի գոտիները, դրին նրա ոտքերի մոտ, բարձրաձայն աղաղակելով ասացին. «Քրիստոնյա ենք»: Նրանք առաջնորդներ և արքունի դռան պատվականներ էին, ավելի մեծ պատիվ ունեին, քան իրենց զինվորակիցները: Իսկ երբ թագավորը տեսավ, շատ բարկացավ և ասաց նրանց. «Իսկապես քրիստոնյա՞ եք, ինչպես ասացիք»: Այնժամ նրան ասացին. «Քրիստոնյա ենք»: Եւ թագավորն ասաց նրանց. «Ձեզ ի՞նչն ստիպեց այդ ասելու ինձ»: Պատասխանեցին միաբերան և ասացին. «Բավական է, որ մեր մանկությունից մինչև այսօր հանցանք գործեցինք, այսուհետև ուզում ենք ապաշխարել մեր առաջին հանցանքների համար և խոստովանում ենք մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսին` Թագավորին, որ կա և կմնա հավիտյան, որ Իր բազում ողորմությամբ մեզ քավիչ կլինի»: Այս խոսքի վրա թագավորն առավել ևս բարկացավ, բայց մտածեց իր բարկությունը մեղմել, քանի որ նրանց շատ էր սիրում և սկսեց ասել նրանց ծածկաբար. «Ին՞չ քրիստոնյա եք, որ բերանով ու շրթունքներով խոստովանում եք, թե քրիստոնյա եք, և ձեր սրտերը, խառնվել են ձեր ունեցվածքին: Արդ, եթե ճշմարիտ քրիստոնյա եք դուք, ինձ տվեք այն ամենը` ինչ ունեք, որ դրանք բաշխեմ ձեր ընկերներին»: Սա ասում էր, որպեսզի փորձեր նրանց միտքը, թերևս պահեն և չտան նրան իրենց ունեցվածքը: Երանելի Բասոսը գնաց և բերեց մոտ քսան լիտր ոսկի, դրեց նրա ոտքերի տակ և ասաց. «Իմ ամբողջ ունեցվածքը տալիս եմ քեզ»: Նրա նման երանելի Եւսեբիոսը, տեսնելով Բասոսի հոժարությունը, ինքը ևս եկավ, բերեց քառասուն լիտր ոսկի: Ցանկալի այր Եւտիքոսը եկավ, բերեց վաթսուն լիտր ոսկի և ասաց. «Սա ոչինչ է Աստծու համար»: Այս ասաց թագավորի առջև: Իսկ Քրիստոսի երանելի ծառա Բասիլիոսը ոգևորվեց բազում զորությամբ, եկավ, բերեց ոսկի յոթանասուն լիտր և ասաց. «Այս ամենը զոհաբերեցինք Աստծու սիրու համար, ոսկին, արծաթը և պատվական հանդերձները անարգ կհամարենք»,- և թագավորին ասացին. «Այս ամենը ոչինչ է և ոչինչ է համարված. եթե բոլորը շահենք, ի՞նչ օգուտ է մեզ, ինչպես գրված է. «Եթե ամբողջ աշխարհը շահենք և մեր անձերը կորցնենք ինչ շահ է» (Մարկ. Ը. 36): Եւ դարձյալ ասում է. «Ի՞նչ կտաս քո անձի փոխարեն» (Մարկ. Ը. 37): Եւ` «Լավ է ընկնել Աստծու ձեռքը և ոչ մարդկանց ձեռքը» (Սիրաք Բ. 22),- որովհետև մենք չենք կարող մոռանալ մեր հայր և ուսուցիչ սուրբ եպիսկոպոս Թեոպոմպիոսի նեղությունները, որ քսաներեք օր եղավ մեր տանը, ո՛չ կերավ, ո՛չ ըմպեց և ո՛չ սով զգաց, այլ համարձակությամբ և բազում զորությամբ սքանչելիքներ էր անում: Որովհետև
այն գիշեր տեսանք մեծ լույս, որ լուսավորեց նրան և ամբողջ տունը, և տունը հիմքից շարժվեց: Մենք չենք կարող մոռանալ մեր ճշմարիտ հովվին, որով գտանք ճշմարտության ճանապարհը, իսկ այն, որ դու ասում ես` Զոհ մատուցեցեք աստվածներին, որոնք ո՛չ տեսնում, են ո՛չ լսում և ո՛չ խոսում և չեն կարող բարի կամ չար բան անել. քանի որ երեք ամիս եղան իմ տանը և բոլորովին նշան չտեսանք և ոչ զորություն, թաղված էին մոխրի մեջ, և երբ տեսնում էինք փոշին` նրանց երեսներից մաքրում էինք, իսկ իրենք անկարող էին վերացնել, որովհետև չէին կարող գնալ, նրանց գրկած տանում էին մեհյանի քուրմերը և այսպես խաբում էին մարդկանցից շատերին և քարոզում էին, թե սրանք են աստվածները: Իմացի՛ր սա, ո՛վ թագավոր, դրանք իրենք կորսված են և կորցնում են շատերին: Բայց դու ճանաչիր ճշմարիտ Աստծուն, որ կա և մնում է հավիտյան: Իսկ մեզ վրա իշխանություն ունես` ինչ ուզում ես` արա՛, պատրաստ ենք շահել մեր օգուտը հանուն մեր Աստծու»:
Թագավորը, այս լսելով, հրամայեց բանտ նետել նրանց, և այնտեղ մնացին յոթ օր, այնտեղ գալիս էին նրանց փեսաները և քույրերը, աղաչում նրանց, քաջալերում և ասում. «Եղբայրնե՛ր, դիմացեք և համբերեցեք բոլոր փորձություններին, որովհետև մեր Փրկիչն ասաց. «Փնտրեցեք, և կտրվի ձեզ» (Մատթ. Է. 7, Ղուկ. ԺԱ. 9): Քանի որ չկա ավելի հզոր, քան Տերը, որ մեր օգնականն է: Այս ևս հիշեցեք, եղբայրնե՛ր, որ այս աշխարհիս բարիքները ընդունայն և անցավոր են, այժմ պարտավոր ենք ձգտել, մինչև հասնենք հավիտենական կյանքի անապականության: Քանի որ այս աշխարհիս հանգիստը ժամանակավոր է, իսկ հուսացյալ աշխարհի կյանքը` հավիտենական»: Այսպիսի խոսքերով քաջալերում էին նրանց իրենց ազգականները:
Ութերորդ օրը թագավորը հրամայեց նրանց տանել իր ապարանքը, կանչեց նրանց, և թագավորն ընկավ նրանց ոտքերը, ասաց. «Լսեցե՛ք ինձ, որդյակնե՛րս, ինքներդ գիտեք ինձ և իմ թագավորությունը: Իսպառ չեմ բարկացել ձեզ վրա. դուք ևս խնայեցեք ձեզ, որ չարաչար չմեռնեք, որովհետև ամեն մարդու մահը հասած է. մեկը պատվով, իսկ մյուսը անարգությամբ է վախճանվում: Դուք մի՛ նայեք Թեոպոմպեոս եպիսկոպոսի մահվանը, որովհետև կախարդ էր և ինքը խնդրեց անարգության մահը»: Այս խոսքերը լսելով` ազատները չխռովեցին և չխաբվեցին նրա ասածով, այլ միասին ավարտեցին. «Քրիստոնյա ենք, և դու չես կարող խաբել մեզ, քանի որ Աստծու շնորհն է մեզ վրա իջել»: Երբ թագավորն այս լսեց և չկարողացավ նրանց համոզել` հրամայեց վերստին նրանց բերել իր առջև: Եւ երբ բերին Բասոսին, թագավորն ասաց նրան. «Ինչո՞ւ զոհ չես մատուցում իմ աստվածներին»: Սուրբ Բասոսը պատասխանեց. «Չեմ զոհում»: Թագավորը բարկացավ և հրամայեց նրա ձեռքերը ետևը կապել, [կապել] նրա ոտքերը և նրան ի ցույց դրեց իր բարեկամներին, ապա հրամայեց կտրել նրա ձեռքերը կացնով: Այդպես անդամ առ անդամ կտրատեցին նրան` մինչև հոգին ավանդեց Քրիստոսի երանելի նահատակ Բասոսը և իր վկայությունը կատարեց բարի խոստովանությամբ ի Քրիստոս Հիսուս, Տեր մեր, որին փառք հավիտյանս:
Սրանից հետո շտապ առաջ բերին Եւսեբիոսին: Թագավորն ասաց. «Եւսեբիո՛ս, դու խնայիր
քեզ և զոհ մատուցիր աստվածներին, որ չարաչար չմեռնես»: Երանելի Եւսեբիոսը բարձր ձայնով պատասխանեց. «Չլինի, որ ես թողնեմ իմ Տիրոջը, որ սիրեց ինձ և իմ սիրելի բարեկամին, որ [ինձնից] առաջ նահատակվեց և խորհրդակից եղավ իմ բարիքին»: Թագավորն ասաց. «Ոչ ոք քո բարեկամը չէ, և ոչ ոք չի կարող քեզ փրկել իմ ձեռքից»: Երանելին ասաց նրան. «Պապանձվի՛ր և մի՛ կրկնիր քո խոսքը»: Բարկացավ դատավորը և հրամայեց կախել նրան գլխիվայր` երկու ոտքից և նրա ամեն ոտքը կապել մի սյան: Այդպես պրկված` չարչարանքով իր վկայությունը ավարտեց խաղաղությամբ:
Նրա նահատակվելուց հետո [դատավորը] հրամայեց բերել երրորդին, և նրա առաջ կանգնեց Եւտիքոսը, և թագավորն ասաց նրան. «Գիտե՞ս, ովքեր լսում և կատարում են իմ կամքը` պարգևներ եմ շնորհում նրանց, իսկ ովքեր հակառակ են իմ խոսքերին` հանում եմ այս կյանքից: Արդ, ընտրիր դու քեզ` պարգևներ կամ մահ»: Պատասխանեց Եւտիքոսը և ասաց. «Քո պարգևները քեզ լինեն ի կորուստ. մարդկային պատիվը ժամանակավոր է, աստվածային զորությունն է անվախճան պատիվը: Քանի որ երևացող հույսը` հույս չէ, իսկ քո պատիվն ու հույսը կորուստ է մեզ»: Երբ երանելին այս ասաց ատյանում` [դատավորը] հրամայեց մեխ խփել նրա ծնոտին, և այդպես երեք մասի բաժանվեց նրա մարմինը, և իր վկայությունը կատարեց խաղաղությամբ:
Այնուհետև հրամայեց առաջ բերել չորրորդին, որի անունը Բասիլիոս էր և պատվական ու երևելի էր նրա պալատում: Եւ թագավորն ասաց նրան. «Աղաչում եմ քեզ, լսիր իմ խոսքը, որ ասում եմ` և կավելանա քո պատիվը, և կփառավորեմ քեզ բոլորից շատ, որ իմ պալատում են: Թող ոչ ոք չխաբի քեզ սնոտի խոսքերով, հիշի՛ր, որ բարի ցանկություն ունեմ քո մասին. քեզ իշխան կկարգեմ բոլոր զորքերիս, որ ամեն ոք լսելով երանի տա քեզ, և դու կատարես բոլոր արքունական հրամանները, որովհետև չունեմ ոչ մեկը իմ պալատում` քեզնից առավել, և բոլորից ավելի քեզ եմ սիրում: Լսիր, ինչ որ ասացի քեզ, և կհաշտվի Ապողոն մեծ աստվածը քեզ հետ և կփրկի քեզ այդ կորստից:
Իսկ երանելի և մեծատոհմ Բասիլիոսն ասաց. «Ո՛վ դու անզգա և անմիտ, ի՞նչ ես խոսում, ո՛չ դու, և ո՛չ քո Ապողոնը չեք կարող ապրեցնել իրեն և քեզ, որ հույս ես դրել նրա վրա: Որովհետև ինքը այրվելու է: Եւ ամենքը, որ հավատան նրան` կայրվեն նրա հետ»: Այս լսելով թագավորը խիստ բարկացավ, հրամայեց սուր բերել, պատռեց նրա որովայնը և ասաց նրան. «Որովհետև իմ սերը սուտ համարեցիր, քեզ կպատռեմ իբրև ամբարիշտի»: Պատասխանեց երանելին և ասաց հոգին ավանդելուց առաջ. «Այսօր պահեցիր ինձ, և չօտարացա պատվական մահից, որով նախ մեռան սուրբ եղբայրներն իմ»: Այս ասաց այն վայելուչը և բարեզարմը, ննջեց խաղաղությամբ: Սա ևս կատարեց իր վկայությունը: Եւ [չորս] զինվորները միասին թաղվեցին: Այսպես նահատակվեցին բարի խոստովանությամբ ի Քրիստոս, որ արաց ամսի ութն էր, պսակվեցն ի Քրիստոս Հիսուս Տեր մեր, որին փառք հավիտյանս. ամեն:
Աղբյուր` ՎԱՐՔ ՍՐԲՈՑ, Աբդա – Գրիգոր Աստվածաբան, Ս. ԷՋՄԻԱԾԻՆ – 2009
