Հռոմեական կայսրության մեջ Բ. դարի վերջին հատուկ հրովարտակով արգելվում էր նոր պաշտամունք մուծելը: Առավել
ևս սրվեց պայքարը քրիստոնյաների դեմ: Քրիստոնեությունը դժվարին առճկատման մեջ համառորեն դիմակայեց նյութվող
հալածանքներին: Կայսրությունով մեկ դաժանորեն պատժում էին նոր հավատքի հետևորդներին, բայց այնուամենայնիվ քարոզվող նոր գաղափարները արձագանքվում էին բնակչության բոլոր շերտերում: Բարձրացող կրոնի առաջամարտիկները անձնուրացաբար ծառայում էին իրենց կոչումին և զոհւում հանուն Քրիստոսի, հավատալով, որ վերջնական հաղթանակը
հեռու չէ: Նրանց դեմ բանեցնում էին պատժի ամենատարբեր միջոցներ` գելարաններ, կախաղաններ, մամլիչ սարքեր…Իսկ ծածուկ հավատացյալներն ու նորադարձները հարգանքով ու երկյուղածությամբ հետևում էին այդ գործողություններին, վտանգելով իրենց կյանքը` նահատակված սրբերի մարմինները գաղտնաբար կամ երբեմն բացահայտօրեն թաղում էին, կառուցում վկայարան-մատուռներ, դեպքերի թարմ տպավորությամբ, թերևս հին կենսագրությունների օրինակով, գրի էին
առնում եղելությունը, սահմանում հիշատակի օրեր, պարբերաբար նշում տվյալ սրբի տոնը:
Ժամանակի ընթացքում ստեղծվեց պատկառելի գրականություն (որ պիտի անվանվեր սրբախոսություն), ուր պատմում էին նահատակների, խոստովանողների, ավելի ուշ նաև սուրբ այրերի կյանքն ու գործունեությունը:
Հնագույն ժամանակներից հայ իրականության մեջ ևս գրվել են սրբախոսական երկեր` վարքեր ու վկայաբանություններ, ներբողներ: Իսկ երբ քրիստոնեությունը վերջնականապես հաստատվեց Հայաստանում, և սկսեցին կարգավորել եկեղեցական տոները, կազմվեցին տօնացոյցներ, անհրաժեշտություն զգացվեց թարգմանելու համաքրիստոնեական սրբերի կենսագրությունները հունարենից, ասորերենից:
Հին մատենագիրները անհրաժեշտ չեն համարել հիշատակել ինչպես հեղինակների, նույնպեսև թարգմանիչների անունները: Այս վիթխարի գրական հունձքի համար մենք պարտական ենք մեծ մասամբ անանուն թարգմանիչներին, սակայն բարեբախտաբար պահպանվել են թեպետ աննշան, բայց թանկագին տեղեկություններ թարգմանական գործի կազմակերպիչների, թարգմանիչների մասին (Ատոմ վարդապետ, Գրիգոր Վկայասեր, Կիրակոս, Գրիգոր Փոքր Վկայասեր, Ներսես Շնորհալի…):
Անհրաժեշտ է նշել, որ թարգմանիչների ձեռքի տակ միշտ չէ, որ եղել են անխաթար բնագրեր, և հասկանալի է` թարգմանությունները նույնպես տարբեր են որակով ու վիճակով, պահպանված ձեռագրերը, որոնցից օգտվել են վենետիկյան հրատարակիչները, հաճախ հնամաշ ու վնասված են եղել: Հունական և ասորական վարքերն ու վկայաբանությունները անշուշտ առընչվել են հայ իրականության հետ, իրենց նպաստն են բերում Հայ առաքելական եկեղեցու պատմության առավել ամբողջացմանը: Ներկայացվող գործողություններից շատերը կատարվում են Հայաստանում և հարակից շրջաններում, հերոսների մեջ կան նաև հայ սրբեր, նորադարձներից շատերը հայ են: Իբրև առընչությունների կարևոր փաստ հիշենք, օրինակ, Բարդուղիմեոս առաքյալի այցելությունը Հայաստան, երբ նրա ջանքերով հավատքի են գալիս ոչ միայն շարքային քաղաքացիներ, այլև իշխող դասի ներկայացուցիչներ:
Աղբյուր` ՎԱՐՔ ՍՐԲՈՑ, Աբդա – Գրիգոր Աստվածաբան, Ս. ԷՋՄԻԱԾԻՆ – 2009
