Սատանա բառը ծագում է հին եբրայերեն satan բառից, որը նշանակում է- սադայել, բանսարկու, չարախոս, հակարակորդ, ընդդիմադիր, մատնիչ, ըմբոստ, ապստամբ, սադրիչ:
Շատ լեզուներում տարածված է սատանա բառը օր. ասորերեն satana, ռուսերեն сатана, արաբերեն shaytan (շայթան), եթովպացիերեն sadatan, հունարեն Satanas, լատիներեն satanas, հարավսլավոներեն sotona, գերմաներենում կա satan և Teufel բառեր, այդ բոլոր բառերի արտասանության ձևը գրեթե նույնն է: Սակայն բառն ունի նաև 2-րդ տարբերակ, որ է հունարեն Diabolos (dibolos, diabolus) կամ daimon, ռուսերեն дьявол կամ демон, անգլերեն devil կամ demon (diaballo- կազմված է dia-միջոցով և ballo-գցել բառերից):
Մահմեդական գրքերում կարող ենք հանդիպել Իբլիս բառը, որը նույն իմաստն ունի, իսկ շայթան, որը նույնպես օգտագործվում է մահմեդականների կողմից բառացի նշանակում է կռվել, թշնամություն անել, կա նաև balasa բառը որը թարգմանվում է – «նա պարտվել է»: Իսլամի մեջ ընդունված է իբր թե Աստված հրամայեց բոլոր հրեշտակներին երկրպագել Ադամին, սակայն սատանան չուզեց դա անել ասելով, թե ես կրակից եմ ստեղծված, իսկ ինքը հողից, ինչու՞ պիտի երկրպագեմ, և շարունակում էր գայթակղել մարդկանց, և դրա համար նա պետք է գնա jahannam (դժոխք):
Համաձայն Հր. ԱՃառյանի Արմատական բառարանի «…ամենայն որ բարւոյ հակառակ կայ, սատանայ անվանի»:
Ըստ մի շարք կրոնական ուսմունքների սատանան չար ոգիների տիրակալն ու դժոխքի թագավոր է, մարդկանց մեղանչումների, չարագործությունների սկզբնապատճառն ու հրահրիչը: Սովորաբար ներկայացվում է իբրև Աստծու ստեղծած, ապա խռովարար՝ երկնքից երկիր արտաքսված, տապալված հրեշտակ (Եսայի 14:12 Արուսյակ (Լյուցեֆեր), որը չունի մեղքերի քավության և թողության հնարավորություն: Խավարի իշխան, խաբեբա, պիղծ, անսուրբ, անպիտան մարդ: Միաստվածական կրոնների զարգացմանը զուգահեռ ձևավորվել է սատանայի որպես չարիքի միասնական աղբյուրի և գլխավոր չար ոգու մասին պատկերացումը: Սատանայի մասին հորինվել են ժողովրդական զանազան առասպելներ, զրույցներ, հեքիաթներ: Գրականության մեջ սատանան կերպավորվել է ըստ տարբեր դարաշրջանների ու անհատների կրոնական և փիլիսոփայական հայացքներում: Արվեստում սատանան հնում պատկերվել է գիշատիչ գազանի, XI դարից՝ անճոռնի, պոզավոր ու պոչավոր մարդու կերպարանքով:
Հին Կտակարանում կա Ավադդոն բառը, որը նշանակում է ջարդ, կորուստ, մահ, սակայն այդ բառը ասելով նույնպես հասկանում էին սատանային: Տոբիթի գրքում կարող ենք հանդիպել Ազմոդևս անունը. այդ անվան նշանակությունը փորձում էին բացատրել ասորերեն անհայտ մի բառի արմատից, սակայն այդ փորձերը կասկածելի են, քանի որ Ազմոդևս բառը բավարար ձևով բացատրվում է եբրայական – արամերեն արմատից՝ շամադ, որը նշանակում է քանդել, ոչնչացնել, ուրեմն Ազմոդևս բառը նշանակում է քանդող, ոչնչացնող: Ազմոդևս բառի ստուգաբանությունը ցույց է տալիս, որ այն նույնպես սատանայի իմաստ ունի:
Ծիսական գրքերում կարող ենք հանդիպել ասպիդ բառը: Ասպիդը թունավոր օձի տեսակ է, բայց ծիսական գրականության մեջ այն սատանայի իմաստ ունի: Ինչպես գիտենք Ծննդոց գրքից Եվային խաբել է հենց օձը:
Նոր Կտակարանի գրքերում նույնպես կարող ենք հանդիպել բազմաթիվ արտահայտություններ սատանային վերաբերող օր. Մատթեոսի մոտ 4:3 համարում սատանան անվանվում է փորձիչ. դա կապված է անապատում Հիսուսի փորձության հետ: Ինչպես Մատթեոսի և Մարկոսի, այնպես էլ Ղուկասի մոտ հանդիպում ենք Բէեղզեբուղ բառը, երբ որ Հիսուսը հանում է դևերին համրի միջից, նրան մեղադրելու համար, ժողովրդի միջից ոմանք ասում են, թե նա դևերի իշխան Բէեղզեբուղի միջոցով է անում այդ (Beelzeboul արտասանում են նաև Beelzebob, այս բառը կարող է ծագել baalzebul բառից, այսինքն՝ «երկնքի իշխան»):
Կորնթացիներին ուղղված Պողոսի երկրորդ թղթում առաքյալը սատանային անվանում է Բելիար այն ժամանակ, երբ ժողովրդին քարոզում է ասելով. «Անհավատներին լծակից մի եղեք, որովհետև ինչ՞ կապ ունի արդարությունը անօրենության հետ…և կամ ինչ՞ միաբանություն Քրիստոսի և Բելիարի միջև…»: Իսկ ի՞նչ է նշանակում Բելիար: Հին Կտակարանում այդ անվանը համապատասխանում է Բելիալ բառը, որը նշանակում է անօգուտ իր կամ գործ, որը ոչ մի բանին պիտանի չէ: Սակայն այստեղ ինչպես երևում է Քրիստոսին Բելիարին հակադրելուց Բելիար բառը նշանակում է անձ: Այդպիսի իմաստ այդ բառը ունեցել է վաղ հուդայականության մեջ: Այստեղ կոնտեքստից երևում է, որ բառը խորհրդանշում է հակաքրիստոսին կամ սատանային:
Հովհաննես ավետարանչի մոտ էլ Հիսուսը ժողովրդի հետ խոսելով ասում է. «հիմա է այս աշխարհի դատաստանը, հիմա է, որ, այս աշխարհի իշխանը դուրս կնետվի», այստեղ Քրիստոս «այս աշխարհի իշխան» ասելով նկատի ունի սատանային:
Եփեսացիներին ուղղված թղթում սատանան «օդում տիրող իշխան» է, որը ներգործում է ապստամբող մարդկանց մեջ: Այստեղ իհարկե նկատի է առնվում սատանան: Նա անվանված է «օդում տիրող իշխան» այն պատճառով, որ նրա իշխանության տակ են տարբեր ոգիներ, որոնք այստեղ հավաքական իմաստով անվանված են «իշխանություն»:
Որպես ավարտ նշեմ, որ Նոր Կտակարանում diabolos բառը հանդիպում ենք 37 անգամ, satana՝ 36, իսկ Beelzeboul բառը ընդամենը՝ 7:
Հեղինակ` Դանիել սարկավագ Խանանյան
