Ի՞նչ է քայքայիչ աղանդը

 Եթե փողոցում ձեզ մոտենա ժպտացող երիտասարդ և փորձի մեկ րոպեով գրավել ձեր ուշադրությունը` ձեզ վաճառելու մեքենաների լվացման ինչ-որ խոզանակ կամ քաշել-տանելու զբոսաշրջության գրասենյակ, ապա այդ դեպքում հեշտ է մերժելը: Շատ ավելի դժվար է, եթե անցորդին հետաքրքրում է Աստծո հանդեպ ձեր հավատը և նա հրավիրում է ձեզ Աստվածաշնչի ուսումնասիրման սեմինարների: Համաձայնվելով` ինքներդ էլ չեք նկատում, որ ձեզ հանձնում եք կրոնի գծով խաբեբաների իշխանությանը: Այսպիսով` կրոնական աղանդներ: Ներկայիս օրենսդրությունը բավական նպաստում է դրանց ծաղկմանը: Յուրաքանչյուր 10 հոգի կարող են գրանցվել որպես կրոնական կազմակերպություն, պետությունն ազատում է նրանց հարկերից և ընդհանրապես «կանաչ ճանապարհ» տալիս: Իսկ այժմ շատ հեշտ է հավաքագրել դյուրահավատ մարդկանց` խաղալով նրանց լավագույն զգացմունքների հետ: Հասարակության մեջ տիրում է օտարացման մթնոլորտ. ինչո՞վ լցնել հոգևոր դատարկությունը: Զարմանալի չէ, որ 1994 թվականի մայիսին` «Աում սենրիկե» աղանդի գործունեության ամենաեռուն շրջանում, դրանում ընդգրկված էր 48.600 ռուս: 1998 թվականի վերջին երկրում գրանցված էր աղանդավորական բնույթի ավելի քան 6000 կազմակերպություն, իսկ ներկայումս 500 հազար անչափահաս և 18-25 տարեկան մեկ միլիոն երիտասարդներ տարբեր կրոնական պաշտամունքների ազդեցության ներքո են:
Ի՞նչ է աղանդը: Դրան այլ կերպ կարելի է անվանել քայքայիչ պաշտամունք կամ պաշտամունքային նորագոյացություն: Դա կրոնական նպատակներ հռչակող, սակայն իրեն ավանդական կրոնական կոնֆեսիաներից առանձնացնող կազմակերպություն է: Այն արձագանքում է ցանկացած նորմալ մարդու հոգևոր պահանջներին` կյանքի իմաստի որոնում, հոգու անմահության հավատ, մարդկության ազատում տառապանքներից և պարզապես ինքնակատարելա-գործում: Այդ «ցուցանակն» էլ գրավում է նորեկներին: Իրականում աղանդների մեծամասնությունը հետապնդում է չարչիական շահեր` վերնախավի հարստացում շարքային անդամների ֆինանսական ու ֆիզիկական շահագործման հաշվին և իշխանության զավթում: Դրա համար էլ կառուցվում է նվիրապետություն` երկաթե կարգապահությամբ, «ուսուցչին» անվերապահ հնազանդությամբ, գլխավոր նպատակները թաքցնելու սկզբունքով (ճշմարտությունը գիտի միայն նեղ շրջանակը, իսկ աղանդավորին պլանների մասին աստիճանաբար հայտնում է «ուսուցիչը»` ծառայողական աստիճանով նրա առաջընթացի համեմատ): Այդ համակարգը շատ նման է պետության մոդելի, այնպես չէ՞: Իշխանության նույն մեխանիզմները, «ներքևների» նույն գաղափարական մշակումը: Զուր չէ, որ մասնագետները` իրավաբանները և հոգեբանները, կրոնական պաշտամունքները համարում են տոտալիտար: Իրենց արմատական դրսևորումներում կրոնական այդ կառույցներն ավելի վատանգավոր են, քան մաֆիական կլանները: Պատահական չէ, որ ժամանակակից ծայրահեղական և ահաբեկչական բոլոր կազմակերպությունները գործնականորեն կառուցված են հենց կրոնական աղանդների սկզբունքով: Ասենք` ինչպես և դրանց դիմակայող պետական ուժային կառույցները: Համաշխարհային կրոններից որևէ մեկին հարող մարդկանց միավորում է արժեքների և սկզբունքների ընդհանուր ըմբռնումը, իսկ աղանդավորներին ամենից առաջ միավորում է ուսուցչի հեղինակությունը և աղանդի այլ անդամների հետ անձնական հարաբերությունները: Այստեղից էլ` խոշոր կրոնների կազմակերպական որոշ փխրունությունը և դրանց դիմակայող աղանդների երկաթե կազմակերպվածությունը, մարդկանց լիովին տիրելու ձգտումը, աղանդի անդամի կյանքի բոլոր կողմերի վերահսկումը: Զոմբիացումն աղանդի անդամների հոգեբանական մշակման բազմաթիվ մեթոդներից մեկն է, որը թույլ է տալիս վերահսկել նրանց հոգեկան աշխարհը և ուղղորդել վարքը: Աղանդները խիստ կործանարար, քայքայիչ ազդեցություն ունեն հասարակության բոլոր մակարդակների գործունեության առողջության վրա. անհատական առողջության (անհատի մակարդակում), միկրոսոցիալական առողջության (ընտանիքի, սոցիալական խմբի, աշխատանքային կոլեկտիվի մակարդակում) և մակրոսոցիալական առողջության վրա (ամբողջ հասարակության մակարդակում):Աղանդավորությունը և երիտասարդ սերունդը: Ժամանակակից աղանդավորությանը բնորոշ է ուժեղացված ուշադրությունը երիտասարդ սերնդի հանդեպ: Դա առաջին հերթին վերաբերում է բողոքական և իսլամական աղանդավորական հոսանքներին, քանի որ անկում ապրող հին ռուսական աղանդներն անտարբեր վերաբերմունք ունեն միսիոներական գործունեության հանդեպ: Ինչ վերաբերում է, օրինակ, բողոքական տիպի աղանդավորական միավորումներին, ապա նրանք օրինաչափորեն կապում են իրենց ապագան թարմ ուժերի հոսքի հետ: Համայնքների ղեկավարները, ամեն ինչից բացի, հասկանում են, որ երիտասարդությանը, որի մոտ լիովին չեն ձևավորվել աշխարհայացքի սկզբունքները, համոզմունքների համակարգը, ավելի հեշտ է «մշակել», ենթարկել իրենց ազդեցությանը: Հավատացյալ ծնողներին ուղղված շատ գրավոր հրահանգներում սովորեցնում են երեխաներին «հավատի ոգով» դաստիարակելու անհրաժեշտությունը, իսկ հաճախ էլ աղանդավորական համայնքները համալրվում են հենց հավատացյալների երեխաների հաշվին: Թե ավետարանական քրիստոնյա-բապտիստները, թե յոթերորդ օրվա ադվենտիստները, թե Եհովայի վկաները, թե հիսունականները, թե ավետարանչակաները և թե մենոնիտները մշտապես հիշեցնում են այն մասին, որ երիտասարդ սերունդն իր նկատմամբ սևեռուն ուշադրություն, միսիոներական ակտիվ աշխատանք պահանջող օբյեկտ է: Յոթերորդ օրվա ադվենտիստների գրավոր հրահանգներում մասնավորապես ասվում է. «Ծնողները չպետք է մոռանան իրենց ընտանիքներում միսիոներական լայն դաշտի մասին: Աստված յուրաքանչյուր մոր վրա սրբազան պարտականություն է դրել, նրան զավակներ պարգևել: Աստված ասում է. «Վերցրու այդ որդուն կամ դստերը, դաստիարակիր ինձ համար, հղկիր նրա խառնվածքը, ինչպես արքայական պալատի համար` թանկագին զարդերը, որպեսզի նրանք հավերժ փայլեն Տիրոջ ապարանքներում»: Նման կերպով ծնողներին գրավոր հրահանգներ է տալիս եհովականների գաղափարախոսությունը: «Դիտարան» (կամ «Դիտաշտարակ») ամսագրում եհովայական հեղինակը գրում է. Ծնողները պետք է պատասխան տան ոչ միայն իրենց խղճի, այլև Եհովայի առաջ, թե արդյո՞ք ամեն ինչ արել են, որպեսզի իրենց երեխային ցույց տան փրկության ուղին»:
Ինչպե՞ս են գրավում և մշակում
Մարդկանցից թաքցնում են տեղեկատվությունը կամ էլ պարզապես խեղաթյուրում են այն: Սակայն այդ խաբեությունը մանկական չարաճճիություն է` հոգեբանական ծրագրավորման համեմատ, ինչին ենթարկվում են շարքային աղանդավորները: Դրա համար կիրառվում է «գիտակցության հսկողություն»: Սկզբից նորեկը ենթարկվում է խմբակային ճնշման և այսպես կոչված սիրով ռմբակոծման: Նրան շարունակ ասում են, որ Աստված իրեն սիրում է, ինքն ընտրված է ինչ-որ վեհ առաքելության համար, աշխարհը թաղվել է մեղքերի մեջ և միայն իրենց ընտանիքում է, որ մարդիկ կարողանում են սիրել միմյանց: Այդ ամենի արդյունքում մարդու մոտ կասկածները վերանում են և առաջանում է պահանջ` մտնել այդ «ընտանիքը»: Կիրառվում են մանկական խաղերին նման խաղեր, խմբակային երգեցողություն, գրկախառնություններ, հպումներ և շողոքորթություն: Ընտանիքը մեկուսանում է հասարակությունից: Այդ մեկուսացումը կոտրում է աղանդավորի ցանկությունը` համեմատել «ուսուցչի» խոսքերն իրականության հետ: Կիրառվում են մտածողությունը կասեցնող միջոցներ ու հնարքներ: Միապաղաղ երգեցողությունը և կրկնվող գործողությունները մարդուն դնում են ներշնչելիության վիճակում: Նորեկին «ընտանիքի» հետ մտերմացնելու և մերձեցնելու անվան տակ նրան ստիպում են խոստովանել իր նախկին «մեղքերը»: Նպատակը վախի և մեղքի զգացողության առաջացումն է, որպեսզի մարդուն դարձնեն զգացմունքային առումով խոցելի: Դրան համար դիմում են բացահայտ կամ թաքուն սպառնալիքների, ինչպես նաև հերթով պատժում և հատուցում են: Խրախուսվում է հոգևոր վարժանքների դիմակի ներքո քնից հրաժարումը: Թերսնումը ներկայացվում է որպես հոգևոր բարձր մակարդակի հասնելու սննդակարգ կամ ծեսերի մաս: Նորեկին թույլ չեն տալիս մենակ մնալ, որպեսզի նա մտածելու ժամանակ չունենա: Ընդհակառակը, նրա ընկալման ուղիներն, առաջին հերթին` լսողությունը, տեսողությունը և շոշափելիքի օրգաններն, առավելագույն չափով ծանրաբեռնվում են: Արդյունքում կարճ ժամանակում նրա նախկին արժեքները փոխարինվում են նորերով: Ի՞նչ է կատարվում աղանդի մեջ հայտնված մարդու հետ: Իր տեսակետից` ինքը տեսնում է աստվածային լույսը, ճանաչում ճշմարտությունը, կամ էլ, օրինակ` հայտնություն է ստանում: Բժշկության տեսակետից` նրա մոտ զարգանում են նոր հոգեկան որակներ, որոնք ըստ հիվանդությունների միջազգային դասակարգման կոչվում են «անձի կախյալ խանգարվածություն» (որոշումների ընդունման իրավունքի հանձնում ուրիշին, սեփական պահանջների ստորադասում այլ մարդկանց պահանջներին, մենակության վախ): Պարզ ասած` մարդը հայտնվում է մանկության շրջանում: Նրան առաջարկվում է մանկան աշխարհազգացում, և մարդը դա ընդունում է: Ավելին, նա ստիպված է լիովին հրաժարվել իր անհատականությունից, իր «ես»-ից` հօգուտ աղանդի շահերի: Հայտնի է, օրինակ, որ «Միասնության Եկեղեցին» աշխարհի շատ երկրներում ունի արդյունաբերական ձեռնարկություններ և աղանդավորներին ստիպում է այնտեղ աշխատել չնչին աշխատավարձով: Համարյա բոլոր աղանդները պահանջում են, որ «նորադարձներն» իրենց փոխանցեն սեփական եկամուտների զգալի մասը կամ էլ ամբողջ գույքն իրենց վերգրեն:
Ինչպե՞ս մարդուն դուրս բերել աղանդից
Սա է հիմնական խնդիրը: Մարդը կամավոր կերպով է մտնում աղանդի մեջ, մտադիր չէ լքել իր նոր ձեռք բերած «ընտանիքը», որովհետև այնտեղ երջանիկ է: ՙԸնտանիքն՚ էլ իր հերթին է պայքարում յուրաքանչյուր անդամի համար, եթե նրա հարազատները փորձում են փրկել նրան: ԱՄՆ-ում մշակվել է մարդկանց քայքայիչ պաշտամունքներից դուրս բերելու երկու մեթոդ: Առաջինն ապածրագրավորումն է, այսինքն` մարդուն ուժով դուրս են բերում աղանդից, փակում չորս պատերի մեջ և հայտնում սոսկալի ճշմարտությունը, որը նա ընդհանրապես չի ուզում լսել. այն մասին, թե ինչպես են իր «ուղեղը լվացել», թե ինչպիսի նենգ խաբեբա է իր «ուսուցիչը», և այլն: Սա դաժան, սակայն արդյունավետ միջոց է, թեև առկա է իրավաբանական ռիսկը, քանի որ աղանդները դատական հայց են հարուցում ծնողների դեմ և հաճախ դատը շահում են: Երկրորդ` ավելի մարդասիրական մեթոդը կոչվում է «Խորհրդատվություն աղանդից դուրս գալու մասին»: Հարազատները հրավիրում են հոգևորակաների, և նրանք աղանդավորի կամավոր համաձայնությամբ նրան հաղորդում են բոլոր տվյալներն ու տեղեկությունները, որ նրանից թաքցնում է աղանդի ղեկավարությունը: Այնուհետև մարդն ինքնուրույն ընտրություն է կատարում` վերադառնալ աղանդ թե՞ ոչ: